Prawo do lokalu socjalnego przysługuje osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej oraz pewnej kategorii osób eksmitowanych z dotychczas zajmowanego mieszkania. W postępowaniu eksmisyjnym sąd z urzędu orzeka o przysługującym prawie do otrzymania lokalu socjalnego lub o braku takiego uprawnienia wobec osób, których eksmisja obejmuje. Według ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego sąd musi orzec o uprawnieniu do lokalu socjalnego wobec: kobiety w ciąży, małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy o pomocy społecznej lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nim zamieszkałą, obłożnie chorych, emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej, osoby bezrobotnej, osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały. Nawet tym kategoriom osób nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego, jeżeli mogą one zamieszkać w lokalu innym niż dotychczas używany. Z przywileju tego nie może również skorzystać osoba, która samowolnie zajmuje dany lokal i sądownie nakazano jej opróżnienie lokalu. Tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy zasady współżycia społecznego to uzasadniają można uczynić wyłom w powyższej zasadzie. Orzekając eksmisję sąd jednocześnie wstrzymuje jej wykonanie do czasu, gdy gmina właściwa ze względu na położenie opróżnianego lokalu zaproponuje eksmitowanemu lokal socjalny. Do czasu otrzymania tego lokalu, osoby mogą pozostać w dotychczas zajmowanym lokalu uiszczając tzw. odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat związanych z eksploatacją lokalu. Warto w tym momencie zauważyć, że eksmitowany nie ma obowiązku przeprowadzenia się do lokalu zaoferowanego przez inny niż gmina podmiot. Sąd może jednak orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego w szczególności wtedy, gdy opróżnienie lokalu następuje wskutek wykraczania przez lokatora w sposób rażący przeciwko porządkowi domowemu, czyniąc uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku. Lokal socjalny, zgodnie z definicją zawartą w ww. ustawie to lokal nadający się do zamieszkania ze względu na wyposażenie i stan techniczny, którego powierzchnia pokoi przypadająca na członka gospodarstwa domowego najemcy nie może być mniejsza niż 5m2, a w przypadku jednoosobowego gospodarstwa domowego 10m2. Warto podkreślić, że przepisy mówią tu o powierzchni pokoi, a nie o powierzchni użytkowej pomieszczenia. Standard takiego pomieszczenia przeważnie bywa obniżony, ale nie pozbawia go to statusu lokalu socjalnego. Za lokal nadający się do zamieszkania może zostać uznany tylko taki lokal, który: posiada dostęp do źródła zaopatrzenia w wodę i ustępu, chociażby znajdowały się one poza budynkiem, posiada oświetlenie elektryczne i naturalne, posiada możliwość ogrzewania, posiada niezawilgocone przegrody budowlane, posiada urządzenie do gotowania posiłków, posiada zlewozmywak. Umowa najmu lokalu socjalnego zawierana jest na czas określony, jednakże gmina ma obowiązek uwzględniać cele przyznawania lokali socjalnych, które zgodnie z ustawą koncentrują się na wsparciu rodzin ubogich i przeciwdziałaniu bezdomności. Płacony czynsz nie może przekraczać połowy stawki najniższego czynszu obowiązującego w gminnym zasobie mieszkaniowym. Umowa najmu może zostać przedłużona, jeżeli sytuacja uprawnionego nadal będzie uzasadniała zamieszkiwanie w lokalu przydzielonym przez gminę. Zasadniczo osoba uprawniona musi zamieszkać w tym konkretnym lokalu, jaki zaoferowała jej gmina i ze względu na niedostateczną ilość lokali socjalnych znajdujących się w gminnym zasobie mieszkaniowym nie ma możliwości zamiany na inny. Gminy często wyznaczają też termin na podpisanie umowy najmu, po upływie którego uprawniony traci swoje roszczenie. Umowa dająca prawo do lokalu socjalnego zostanie rozwiązana w trybie natychmiastowym, jeśli najemca uzyska tytuł prawny do innego lokalu i może używać tego lokalu.