Alimenty- co to właściwie jest obowiązek alimentacyjny?

Kilka słów o obowiązku alimentacyjnym- treść obowiązku

Potocznie określany słowem „alimenty”  obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu niezbędnych środków utrzymania osobie uprawnionej przez osobę zobowiązaną . Zależy on od wielu czynników i często ustalenia wielu okoliczności. Nie zawsze zobowiązanym jest rodzic, nie w każdym przypadku uprawnionym jest dziecko.

Przez  niezbędne środki utrzymania  należy rozumieć zarówno środki konsumowane na bieżąco, takie jak: wyżywienie, ubranie, utrzymanie mieszkania, koszty leczenia, opieki, rehabilitacji, koszty wypoczynku, jak również środki wychowania, które służą rozwojowi fizycznemu i umysłowemu (koszty pomocy szkolnych, udziału w wydarzeniach kulturalnych, zajęć sportowych).

„ Środki utrzymania i wychowania mogą być dostarczane w formie świadczenia pieniężnego lub w naturze  (np. przez przyjęcie uprawnionego na utrzymanie do wspólnego gospodarstwa domowego, dostarczenie podręczników szkolnych).” ( Wierciński, Jacek. Art. 128. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2014.)

„ Świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka, które nie może utrzymać się samodzielnie, może polegać także na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie  (art. 135 § 2), tzn. osobistej opiece nad dzieckiem (jak to określono w uchwale SN z 24 lutego 2011 r., III CZP 134/2010, LexisNexis nr 2466525, OSNC 2011, nr 11, poz. 118, „na spełnianiu określonych usług lub czynności”; może być to przygotowywanie posiłków, dbanie o czystość, pielęgnacja w chorobie itp.; zob. T. Smyczyński,  System Prawa Prywatnego… , s. 728-729).” ( Wierciński, Jacek. Art. 128. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2014)

Czy to oznacza, że jeżeli wykażemy wysokość środków utrzymania niezbędnych uprawnionemu, to osoba zobowiązana będzie musiała ponosić je w pełnej wysokości? Nie.

W jakiej wysokości alimentów można żądać?

Wysokość alimentów zależy z jednej strony od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, z drugiej natomiast od możliwości finansowych i majątkowych zobowiązanego.  Słowo „klucz” to w tym przypadku „usprawiedliwione” potrzeby. Nie możemy zatem wskazywać na koszty, których poniesienia uprawniony nie potrzebuje dla zaspokojenia jego bieżących potrzeb. Każda sytuacja faktyczna jest rozpatrywana indywidualnie.

Kwota ustalonych alimentów musi uwzględniać wysokość kosztów utrzymania uprawnionego, przy jednoczesnym uwzględnieniu możliwości zobowiązanego. Oznacza to w praktyce, że alimenty nie mogą przekraczać możliwości zobowiązanego aby nie doprowadzić go do stanu niedostatku.

Należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie zawartym w wyroku z dnia 21 czerwca 2016 roku, sygn. akt I ACa 297/16, wyrażonym w tezie:  ” Przy zasądzaniu alimentów od osób zobowiązanych do alimentacji granicą, której nie można przekroczyć jest granica niedostatku ”.

Możliwości zobowiązanego nie są pojęciem tożsamym z wysokością jego zarobków.  Możliwości to realne szanse (przy uwzględnieniu poziomu wykształcenia, dotychczas wykonywanych zawodów, zapotrzebowania na rynku pracy) na zarobki określonej wysokości.  Nie można bowiem zgadzać się na sytuację, w której zobowiązany uchyla się od pracy aby nie płacić alimentów sądząc, że skoro nie pracuje to nie ma możliwości wywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego w jakiejkolwiek wysokości.

Kto może być uprawnionym? Kto może być zobowiązanym?

Obowiązek alimentacyjny , w myśl przepisów art.128 i następnych ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 682)  obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.  Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej (dziadkowie, rodzice, dzieci, wnuki).

„Kolejność, w jakiej obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych, wynika z art. 129 § 1 zd. 1 KRiO. Wedle tego przepisu obciąża on zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.) przed wstępnymi (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.). W wypadku gdy jest kilku zstępnych lub wstępnych, spokrewnionych z osobą potrzebującą wsparcia w różnym stopniu, obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych bliższych stopniem osoby potrzebującej alimentacji przed krewnymi dalszymi (syna przed wnukiem, ojca przed dziadkiem itd.). Dopiero w braku krewnych w linii prostej obowiązek alimentacyjny obciąża rodzeństwo.”

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.  (art.132 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

Z powyższego wynika, że w pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny spoczywa na osobach najbliższych uprawnionego (na rodzicach w przypadku, gdy uprawnionym jest dziecko, na dorosłych dzieciach w przypadku, gdy uprawnionym jest rodzic), a dopiero gdy osoby najbliższe nie są w stanie dostarczyć środków utrzymania uprawnionemu lub osoby najbliższej nie ma, obowiązek alimentacyjny „przechodzi” na kolejne osoby.

Dla przykładu: jeżeli obowiązek alimentacyjny nałożony na rodzica dziecka w określonej wysokości nie jest wykonywany z uwagi na jego trudną sytuację majątkową lub jeżeli nie można uzyskać od niego „alimentów” na czas, można wystąpić do rodziców tego zobowiązanego (czyli dziadków dziecka) o alimenty. Często może to być skuteczniejsze w przypadku, gdy dziadkowie dziecka mają większy majątek lub większe możliwości finansowe.