Co należy wiedzieć o SKARGDZE DO EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU PRAW CZŁOWIEKA W STRASBURGU (w skrócie: ETPCz)

Na wstępie warto przybliżyć Państwu czym jest w ogóle ETPCz w Strasburgu. Otóż, jest on jedynym, międzynarodowym organem sądowym Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i zastępuje w tym zakresie Europejską Komisję Praw Człowieka i Trybunał Praw Człowieka.

Do zadań ETPCz w Strasburgu należy przede wszystkim  orzekanie w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i dołączonych do niej Protokołów Dodatkowych oraz rozpatrywanie skarg obywateli 47 państw członkowskich Rady Europy, które ratyfikowały ww. Konwencję.

Co jest istotne, Konwencja chroni przede wszystkim  prawo do życia, nauki, rzetelnego procesu sądowego, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolność wyrażania opinii, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do wniesienia skutecznego środka odwoławczego, poszanowania mienia, głosowania i kandydowania w wyborach, zakaz karania bez podstawy prawnej, zniesienie kary śmierci, zakaz ponownego sądzenia lub karania, równość małżonków, ogólny zakaz dyskryminacji.

Nasz kraj ratyfikował Konwencję w dniu 19 stycznia 1993 r., co oznacza, że skargę do ETPCz w Strasburgu przeciwko władzom można złożyć w sytuacji, gdy jej podstawą są działania lub zaniechania tych władz, które nastąpiły po dniu 30 kwietnia 1993 r. Należy pamiętać, że skarga nie może dotyczyć wydarzeń powstałych przed tą datą!

Skargę do ETPCz w Strasburgu może wnieść  każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia jej praw przez dane państwo, zawartych w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i Jej Protokołach Dodatkowych . Skargę może również wnieść osoba, której decyzje i działania władz nie dotyczyły bezpośrednio, ale skutki wpłynęły na pogorszenie ich sytuacji. Są to najczęściej skargi wniesione przez osoby, których bliscy zginęli lub doznali obrażeń ciała na skutek działań władz publicznych. Wówczas takie osoby powołują się najczęściej na naruszenie prawa do życia lub zakazu tortur i nieludzkiego traktowania.

Państwo natomiast ma obowiązek powstrzymywania się od wszelkich działań utrudniających lub uniemożliwiających wniesienie skargi. Co jest istotne, skargę można wnieść zarówno samodzielnie oraz przez ustanowionego profesjonalnego pełnomocnika (adwokata czy też radcę prawnego), który dysponuje odpowiednią wiedzą i doświadczeniem. Właśnie wiedza i doświadczenie mogą okazać się kluczowe w niniejszym postępowaniu, które jest wąską, niezwykle sformalizowaną dziedziną, wymagającą ogromnej wiedzy, doświadczenia i rutyny, co jest nam w stanie zagwarantować właśnie adwokat znający niuanse i szczegółowe, a nie tylko ogólne, kryteria przyjmowania skarg.

Przed ETPCz nie można skarżyć osób fizycznych, fundacji, instytucji państwowych, ani organizacji, a jedynie państwo za jego działania lub zaniechania, w wyniku których czują się Państwo pokrzywdzeni.

Jeśli zdecydowaliście się na wniesienie skargi do ETPCz w Strasburgu należy pamiętać o spełnieniu wszystkich wymaganych warunków, dotyczy to zwłaszcza osób, które postanowiły samodzielnie, bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika, wnieść przedmiotową skargę. Co jest istotne, niespełnienie chociażby jednego z nich spowoduje uznanie skargi za niedopuszczalną, a tym samym jej odrzucenie przez ETPCz, co wiąże się dla Was z negatywnymi konsekwencjami prawnymi, przede wszystkim z utratą możliwości ubiegania się o stosowne odszkodowanie czy o zadośćuczynienie. Odradzamy jednak samodzielne działanie w tej materii, gdyż praktyka pokazuje, że najwięcej skarg odrzucanych przez Trybunał stanowią skargi sporządzone samodzielnie, bez fachowej pomocy. Oczywiście decyzja należy do Was, jednak proszę się nie dziwić w sytuacji gdy przegracie.

Warto pamiętać, że  postawę prawną skargi mogą stanowić jedynie zarzuty Skarżącego (osoby pokrzywdzonej, która wnosi skargę) dotyczące naruszenia Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wraz z Protokołami Dodatkowymi, ratyfikowanymi przez Państwo – Stronę Konwencji . Wywlekanie w skardze do Strasburga wszystkich swoich bolączek, czy dublowanie zarzutów podnoszonych przed sądami krajowymi nikomu nie przyniesie sukcesu.

Nie należy zapominać, że skarga może dotyczyć tylko naruszeń ww. Konwencji, które miały miejsce po jej ratyfikacji przez Państwo pozwane.

Koniecznym  warunkiem wniesienia skargi jest również wyczerpanie wszystkich środków odwoławczych , przewidzianych prawem wewnętrznym danego państwa, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego. W Polskim systemie prawnym oznacza to, że:
a)  w sprawach karnych  należy wnieść uprzednio apelację i kasację, jeśli przysługuje od wydanego orzeczenia,
b)  w sprawach cywilnych  należy wnieść uprzednio apelację i skargę kasacyjną, jeśli przysługuje od wydanego orzeczenia,
c)  w sprawach administracyjnych  należy wnieść uprzednio odwołanie do organu administracji II instancji, a następnie wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego,
d)  w sprawach dotyczących przewlekłości postępowania  należy wnieść uprzednio skargę na przewlekłość postępowania sądowego do sądu krajowego.

Jeśli jesteście zainteresowani wniesieniem skargi do ETPCz w Strasburgu, to należy pamiętać, że ów skarga może zostać wniesiona  w terminie 6 miesięcy od daty wydania ostatecznej (prawomocnej) decyzji w sprawie . Tą konkretną datę wyznacza dzień, w którym Wy lub ustanowiony przez Was profesjonalny pełnomocnik mieliście możliwość zapoznania się z treścią ostatecznego orzeczenia. Odradzamy odkładanie złożenia skargi na ostatnią chwilę, ponieważ „co nagle, to po diable”, a i koszty ekspresowego opracowania skargi będą wyższe. Poza tym, im wcześniej złożysz skargę, tym szybciej dostaniesz odpowiedź.

Termin 6 miesięcy jest to wystarczający okres, by skargę w pełni przygotować, czy też zasięgnąć opinii profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże Wam ocenić szanse na pozytywne rozpatrzenie skargi lub też ją opracuje w Waszym imieniu. Warto pamiętać, że niemożliwe jest zarówno przedłużenie terminu, jak i jego przywrócenie, co w konsekwencji powoduje, że  po upływie ww. terminu skarga nie zostanie przyjęta do rozpoznana .

Skargę do ETPCz w Strasburgu można wnieść samodzielnie oraz przez ustanowionego profesjonalnego pełnomocnika w swoim języku ojczystym, o czym była mowa wcześniej. Z pewnością jednak zastanawiali się Państwo jak wygląda wzór takiej skargi, ile stron powinna liczyć oraz, czy można ją wnieść w formie pisma odręcznego na zwykłej kartce papieru, czy też musi to być forma drukowana.

Rozwiewając wszelkie Państwa wątpliwości, informuję, że  skargę wnosimy za pośrednictwem oficjalnego formularza skargi  (obecnie liczy on 13 stron), który możemy pobrać ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.

Skarga winna zawierać przede wszystkim dane osobowe osoby Skarżącej, krótkie streszczenie stanu faktycznego, zarzuty, określenie, które z wolności i praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zostały naruszone, informację o wykorzystanych środkach prawnych, zestawienie wydanych decyzji wraz z informacją o ich treści, dacie wydania, organie, który ją podjął, uzasadnienie oraz podpis Skarżącego, ewentualnie wraz z podpisem pełnomocnika, jeżeli został ustanowiony. Sporządzenie takiej skargi wymaga ogromnej wiedzy oraz doświadczenia.

Nie należy zapominać, że do skargi należy dołączyć kserokopie wszystkich wydanych w sprawie orzeczeń sądowych oraz wszelkie inne istotne dowody na poparcie Waszych racji. Skarga powinna być odpowiednio ponumerowana, jednak nie należy jej bindować, ani zszywać.

Wiele osób ma przekonanie, że z wniesieniem skargi do ETPCz w Strasburgu wiążą się ogromne koszty, co w konsekwencji sprawia, że rezygnują z dochodzenia swoich praw, godząc się z niekorzystnymi dla nich wyrokami/decyzjami. Nic bardziej mylnego!

Wniesienie skargi do ETPCz jest wolne od jakichkolwiek opłat . Ponosicie jedynie koszty korespondencji oraz ewentualnie honorarium pełnomocnika, jeśli zdecydujecie się go ustanowić celem opracowania skargi o występowania przed ETPCz w Strasburgu.

Co dzieje się w sytuacji, gdy opracowana skarga wraz z załącznikami zostanie wniesiona do ETPCz w Strasburgu? Otóż, ETPCz po otrzymaniu skargi na początku bada ją pod kątem jej dopuszczalności, czyli spełnienia wszystkich wymogów formalnych (tzw. kryteria dopuszczalności) np. czy została wniesiona na formularzu, czy została przez Was i pełnomocnika (w razie jego ustanowienia) podpisana, czy zarzuty zostały sformułowane w sposób prawidłowy, czy jest zasadna oraz czy wyczerpane zostały wszystkie krajowe środki odwoławcze.

Jeśli skarga nie spełnia warunków formalnych – Trybunał wydaje decyzje o niedopuszczalności skargi, od której nie ma możliwości odwołania, postanowienie jest bowiem ostateczne i nie podlega zaskarżeniu. Następnie decyzję doręcza stronie Skarżącej. Co jest istotne, ETPCz nie wskazuje przyczyn niedopuszczalności skargi.

W sytuacji jednak, gdy ETPCz uzna, że wszystkie kryteria dopuszczalności skargi zostały spełnione, przechodzi do badania skargi pod względem merytorycznym, a następnie przesyła skargę rządowi państwa z prośbą o ustosunkowanie się do Waszych zarzutów. Wówczas postępowanie zaczyna toczyć się w językach oficjalnych Trybunału, tj. w języku angielskim i języku francuskim, co oznacza, że możecie komunikować się z Trybunałem jedynie w ww. językach. Na tym etapie istnieje również obowiązek ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego lub adwokata, który będzie Was reprezentował przed ETPCz w Strasburgu.

W sytuacji, gdy Trybunał stwierdzi naruszenie Konwencji przez Państwo – Stronę wydaje wyrok stwierdzający naruszenie Konwencji.

W sytuacji, gdy Trybunał stwierdzi naruszenie Konwencji przez Państwo – Stronę, wydaje wyrok stwierdzający naruszenie Konwencji i przyznaje Państwu zadośćuczynienie pieniężne. Bowiem zgodnie z art. 41 Europejskiej Konwencji, w przypadku stwierdzenia przez Trybunał naruszenia przez Państwo praw gwarantowanych przez tę Konwencję, Skarżący może żądać przyznania przez Trybunał tzw.  „słusznego zadośćuczynienia” , na które składa się:
– kwota pieniężna w walucie Euro określona indywidualnie z tytułu odszkodowania za szkodę materialną i zadośćuczynienia za straty o charakterze niematerialnym,
– kwota wydatków poniesionych w toku postępowania sądowego w kraju i przed Trybunałem (np. wynagrodzenie pełnomocników).

Jeszcze do niedawna w formularzu skargi wnoszonym do ETPCz w Strasburgu Skarżący musiał określić wysokość słusznego odszkodowania, o jakie chce się ubiegać. Z uwagi na fakt, że roszczenia nie były brane pod uwagę na tym etapie postępowania, zrezygnowano z takiego rozwiązania. Obowiązek taki powstaje wówczas, gdy Skarżący otrzyma list informujący o zawiadomieniu rządu danego państwa o skardze. Wtedy należy przedstawić łącznie z roszczeniem o zadośćuczynienie, wszelkie dokumenty istotne dla udokumentowania wysokości roszczenia, także co do wysokości poniesionych dotychczas kosztów i wydatków. Jeśli tego nie zrobimy, nasze żądanie zostanie oddalone.

Co jest istotne, uwzględnienie skargi przez ETPCz w Strasburgu nie powoduje unieważnienia czy też uchylenia zaskarżonego wyroku, postanowienia czy decyzji właściwego sądu krajowego, gdyż ETPCz nie jest instancją odwoławczą. Możemy liczyć jedynie na „słuszne odszkodowanie”, o którym była mowa wcześniej. Ponadto, nie należy zapominać, że ETPCz w Strasburgu nie podejmuje interwencji w sprawach Skarżących w organach władzy. Jego zadaniem jest bowiem zbadanie, czy podczas postępowania trwającego w kraju doszło do naruszenia któregokolwiek z przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka lub jej Protokołów Dodatkowych.

Jeśli już zdecydowaliście się wnieść skargę do ETPCz w Strasburgu, niejednokrotnie powstaje dylemat, czy powinniście złożyć ją samodzielnie, czy też skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, co będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami.

Ostateczna decyzja będzie należała do Was, jednak z uwagi na komfort, kryteria formalne skargi do ETPCz w Strasburgu, która jest „ostatnią deską ratunku” oraz skomplikowaną procedurę do jej wniesienia najkorzystniejszym rozwiązaniem jest skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (adwokata), dysponującego odpowiednią wiedzą i doświadczeniem w tego typu sprawach.

Nie należy zapominać, że samo uzasadnienie skargi wymaga ogromnej znajomości prawa, nie tylko polskiego, ale również Konwencji i niuansów proceduralnych. Dlatego –  szukając adwokata wyspecjalizowanego we wnoszeniu skarg do Strasburga – sprawdź na stronie internetowej prowadzonej przez niego Kancelarii, na czym się zna.  Nie ma nic gorszego niż źle trafić! Tak jak z bólem zęba nie idziemy do chirurga, tak samo potrzebując wniesienia skargi do Strasburga nie powinniśmy iść do kogoś, kto się na tym nie zna. Podobnie jak nie ma lekarzy, którzy leczą ze wszystkich chorób, nie ma także adwokatów, którzy znają wszystkie dziedziny prawa.  Pamiętaj, że fachowiec od wszystkiego, to tak naprawdę fachowiec od niczego!

Jeśli czujecie się pokrzywdzeni  i uważacie, że Wasze prawa i wolności gwarantowane przez Europejską Konwencję Praw Człowieka zostały naruszone przez Państwo – Stronę najkorzystniejszym rozwiązaniem jest skontaktowanie się z profesjonalnym adwokatem, doświadczonym w tej materii, który dzięki wieloletniej wiedzy i doświadczeniu oceni, czy warto składać skargę do ETPCz w Strasburgu. Taka skarga jest wolna od jakichkolwiek opłat, co jest dodatkowym atutem. Wielu ludzi, przegrywając sprawę przed sądami polskimi, poddaje się i rezygnuje z jej wniesienia, gdyż uważa, że składanie skargi nie ma sensu.

A potem przez całe lata, nawet do końca życia, takie osoby zastanawiają się, co by było gdyby jednak zawalczyły i żałują, że nie walczyły do końca.  Skoro przeszedłeś przez wszystkie szczeble krajowe, to znaczy, że ta sprawa jest dla Ciebie naprawdę ważna i szczególna.  Otóż, nie ma sensu się wahać, gdyż nic nie stracisz, a możesz jedynie zyskać. Jak mawiają:  Kto nie ryzykuje, ten nie pije szampana.

Należy liczyć się z tym, że postępowanie przed ETPCz w Strasburgu trwa zazwyczaj kilka lat, za wyjątkiem spraw o charakterze powtarzalnym oraz takich, których stopień skomplikowania nie jest wysoki, a istnieje w tej materii ugruntowane i ujednolicone orzecznictwo ETPCz.

Rozpatrzenie skargi jest również uzależnione od obłożenia ETPCz nowymi skargami, których ilość z roku na rok wzrasta, co powoduje, że ciężko jest sprecyzować dokładny okres rozpatrzenia skargi. Musicie zatem uzbroić się w cierpliwość i czekać na ostateczne rozstrzygnięcie ETPCz w Strasburgu.

Drugą stroną w sporze przed ETPCz w Strasburgu jest zawsze Państwo – Strona Konwencji, które dopuściło się działania lub zaniechania i przeciwko któremu jest wniesiona skarga. Status stron jest w postępowaniu jednakowy, jednakże w praktyce wygląda to w ten sposób, że Państwo korzysta ze znacznej przewagi o charakterze faktycznym, co wynika z tego, że ma do dyspozycji środki materialne i ludzkie, przekraczające zasoby i możliwości każdego przeciętnego człowieka. Również z tego powodu warto poważnie zastanowić się nad skorzystaniem z usług profesjonalnego adwokata.

Zgodnie z art. 41 Europejskiej Konwencji, w przypadku stwierdzenia przez Trybunał naruszenia przez Państwo praw gwarantowanych przez tę Konwencję, Skarżący może żądać przyznania przez Trybunał tzw. „słusznego zadośćuczynienia”, na które składa się kwota pieniężna z tytułu odszkodowania i zadośćuczynienia oraz wydatków poniesionych w toku postępowania sądowego w kraju i przed Trybunałem, w tym kosztów poniesionych na opracowanie skargi do ETPCz.

Istnieje zatem  realna szansa odzyskania przez Was wszystkich poniesionych dotychczas kosztów i wydatków, pod warunkiem, że będą odpowiednio udokumentowane . Warto zatem pamiętać, by gromadzić wszelkiego rodzaju dowody, rachunki, faktury na okoliczność poniesionych przez Was kosztów (przede wszystkim faktury, dotyczące wynagrodzenia ustanowionych pełnomocników), gdyż mogą one zostać zwrócone, w sytuacji gdy Trybunał uzna, że były one rzeczywiście poniesione, konieczne i w rozsądnej wysokości, a także że ich poniesienie wiązało się ze stwierdzonymi w wyroku naruszeniami Konwencji.

Dużym błędem Skarżących, którzy nie mają odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, jest samodzielne wnoszenie skarg do ETPCz w Strasburgu, gdzie poszkodowani głównie piszą o swojej krzywdzie lub notorycznie powielają treść pism składanych przed sądami polskimi, a sędziowie w Strasburgu bardzo tego nie lubią i są wręcz wyczuleni na tym punkcie.

Co jest istotne, skarga do ETPCz w Strasburgu powinna przede wszystkim spełniać warunki formalne, a nadto być konkretna, rzeczowa i profesjonalna. Powinna wskazywać, jakie przepisy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wraz z Protokołami Dodatkowymi zostały naruszone, w jaki sposób i przytoczenie orzecznictwa ETPCz w Strasburgu albo Komentarzy do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (oraz Protokołów Dodatkowych) w podobnych przypadkach. Przygotowanie takiej skargi wymaga najwyższego prawniczego kunsztu i wieloletniego doświadczenia nie tylko w sporządzaniu tego typu spraw, ale także w funkcjonowaniu ETPCz w Strasburgu i obowiązujących tam zasad.  Powierzenie opracowania skargi i występowania przed ETPCz w Strasburgu profesjonaliście zwiększa Twoją szansę na pozytywne rozpatrzenie skargi!

Adwokat Dr Iwona Zielinko