Co wspólnego ma Dzień Babci i Dziadka z prawami własności intelektualnej?

Dzisiejsze święto jest okazją do złożenia życzeń wszystkim babciom i dziadkom, ale także zatroszczenia się o rodzinne dziedzictwo. Wraz ze zmianą pokoleniową i przekazywaniem sterów następcy, często pojawiają się problemy prawne. Aby ich uniknąć, warto przygotować się: zarówno nestora jak i przyszłego sukcesora. Sukcesja jest naturalnym elementem wymiany pokoleniowej. To proces, który powinien być optymalnie zaplanowany pod kątem operacyjnym i  czasowym. Tylko dobrze przygotowana i przeprowadzona sukcesja pozwala zachować markę rodzinną – niepowtarzalną, budującą tożsamość rodziny .

Według 8 edycji „ Barometru firm rodzinnych ” raportu przygotowywanego przez KPMG, 85% ankietowanych planuje przekazać zarządzanie w firmie swoim potomkom. Nie jest to proces łatwy, gdyż w firmach rodzinnych jest bardzo ścisłe zintegrowanie życia rodziny z życiem firmy. Towarzyszy temu łączenie ról zawodowych i rodzinnych przez zatrudnionych pracowników rodziny. Tym samym powstaje ryzyko przenoszenia ewentualnych konfliktów rodzinnych na sferę biznesu a także wpływające na atmosferę w firmie nierówne traktowanie pracowników z rodziny i spoza rodziny.

Z przeprowadzonych badań wynika, że firmy rodzinne nie wykorzystują poprawnie znaczenia, siły i wartości swojej nazwy czy nazwiska jako wytworu rodzinności. Tymczasem nazwa czy nazwisko – szczególnie w odniesieniu do firmy rodzinnej – to podstawowy element jej tożsamości.

Dla udanego przekazywania firmy ważna jest przede wszystkim diagnoza z jednej strony kompetencji przyszłego sukcesora, ale z drugiej strony aktywów, którymi ma zająć się. W wielu przypadkach kluczowe są wartości niematerialne i prawne. Zabezpieczanie tych wartości po ich uprzednim rozpoznaniu często decyduje o dalszym istnieniu firmy

Specyfika firm rodzinnych generuje problemy w zakresie zarzadzania i ochrony własności intelektualnej

• konsekwencją zdominowania biznesu przez więzi rodzinne (z definicji nieformalne i emocjonalne), jest niski stopień formalizacji i biurokratyzacji w firmie, to zaś sprawia, że zwykle nie istnieją żadne umowy na podstawie, których dobra intelektualne tworzone w firmie przez „rodzinę” zostały skutecznie przekazane do firmy, dotyczy to zwłaszcza pozyskania praw autorskich , które dla skuteczności przeniesienia wymagają formy pisemnej i wskazania pól eksploatacji ale także praw własności przemysłowej (np. wzorów przemysłowych dla opakowań produktów, projektów racjonalizatorskich nie zgłoszonych do urzędów patentowych, wzorów użytkowych maszyn i urządzeń stosowanych w firmie)
• także zatrudnianie członków rodziny i krewnych często oznacza marginalizowanie formalności związanych z prawidłowym zabezpieczeniem nabywania praw IP od tych osób a także kwestiami ochrony danych osobowych i zabezpieczeniem tajemnicy przedsiębiorstwa firmy
• kłótnie w rodzinie rzutują na konflikty w przedsiębiorstwach prowadzonych przez członków rodziny, to zaś sprawia, iż nieuregulowana sytuacja własności intelektualnej staje się kartą przetargową w tych konfliktach, np. walka o recepturę wypieków w rodzinnej cukierni
• starsze pokolenie przyzwyczajone do ryzyka działalności w czasach transformacji systemowej, jest ostrożniejsze w zaciąganiu zobowiązań, to zaś sprawia, iż zasoby własne (w tym finansowe) nie pozwalają na skuteczne akcje marketingowe budujące silną markę i na wyjście z produktami poza lokalną społeczność
• pokolenie założycieli firmy często ma opór przed nowymi technologiami i innowacyjnością , dlatego tylko 2% badanych firm jest zainteresowane prowadzeniem badań i rozwoju, a tym samym korzystaniem z różnych ulg i optymizacji podatkowej (IP box czy ulga B&R); młodzi sukcesorzy są znacznie bardziej otwarci i nastawieni na innowacje ale bez wsparcia rodziny nie są w stanie zmodernizować firmy
• silną cechą jest przywiązanie do regionu, do rozwoju lokalnej społeczności, rzadko jednak towarzyszy temu zbieganie o pozyskanie praw ochronnych na oznaczenia geograficzne – tym bardziej, iż tylko 2 % firm rodzinnych jest obecnych na rynkach międzynarodowych, większość firm rodzinnych operuje na rynkach najbliższych (lokalnym i wojewódzkim)
• w przedsiębiorstwach rodzinnych życie prywatne przenika się z pracą, często źródłem przedsiębiorczości rodzinnej było rozpoczęcie działalności jako realizacja unikalnych kompetencji lub pasji właściciela – nierzadko pasji tej towarzyszy proces twórczy ale nie jest on nigdzie dokumentowany
• czasami rozpoczęcie działalności było wynikiem przejęcia całości lub części innej firmy (najczęściej działalności upadających zakładów), w tych sytuacjach problematyczne jest ustalenie prawidłowości nabytych praw od poprzenika prawnego , brak wykazania ciągłości nabywca praw oznacza iż firma korzystania np. z dawnych nagrań czy logotypów bez podstawy prawnej.

Szczegółowa analiza problematycznych obszarów ważnych dla oceny zarzadzania i ochrony własności intelektualnej w firmie przygotowującej się do sukcesji jest możliwa po przeprowadzeniu audytu własności intelektualnej (intellectual property – IP). Audyt IP poza zdiagnozowaniem problemów z obszaru własności intelektualnej pozwala na stworzenie strategii biznesu rodzinnego. Podstawowych elementem tej strategii jest sformułowanie celów biznesu (ściśle związanych z celami rodziny, które powinny odpowiadać wizji założyciela biznesu), podstawowych elementów strategicznego budowania marki : koncepcji rozwoju, zidentyfikowania wartości (naturalnych w firmie rodzinnej), a także planu pozycjonowania firmy w oparciu o konkurencyjne cechy, dzięki którym wyróżnia się na rynku.

Specyficzne problemy wynikające z rodzinnego charakteru firmy w procesie sukcesji reguluje ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. 1629 z późn. zm.). Ustawa ta reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem. Więcej regulacjach zawartych w tej ustawie: o zarządzie sukcesyjnym, o tym co składa się na majątek przedsiębiorstwa w spadku, kto może być zarządcą sukcesyjnym, jak powołać zarządcę sukcesyjnego (przed śmiercią przedsiębiorcy i po śmierci przedsiębiorcy), jakie są zasady wykonywania zarządu sukcesyjnego, jakie są inne obowiązki zarządcy sukcesyjnego -  warto przeczytać tu , bo rodzinna marka to skarb więcej niż finansowy . A dzisiaj w szystkim nestorom życzymy dzisiaj udanego przekazania sterów :-)