Czy można zawrzeć umowę przeniesienia prawa autorskich?

Czy można zawrzeć umowę przeniesienia autorskich praw majątkowych do wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości?

Zacznijmy od tego że zgodnie z art. 41 ust 3. ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2006.90.631  z pozn. zm.) – dalej „u.p.a.p.p”:  Nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości .

Wykładnia językowa ust. 3 art. 41 u.p.a.p.p nie pozostawia wątpliwości, że dotyczy on wszystkich utworów (w ogóle lub określonego rodzaju) jednego twórcy, które mają powstać w przyszłości. Pierwsza część przepisu nie rozstrzyga jednak jednoznacznie, czy zakaz zawierania umów dotyczących „wszystkich utworów” nie obejmuje także wszystkich utworów istniejących. Wydaje się, że taka wykładnia byłaby możliwa i celowościowo uzasadniona, ponieważ z uwagi na łatwe do spełnienia kryteria, od których zależy uznanie danego przejawu działalności człowieka za utwór, umowa obejmująca wszystkie istniejące utwory jednej osoby mogłaby obejmować tak ogromny zakres przedmiotów (także związanych z pozazawodowym życiem danej osoby, np. wypracowania szkolne, praca magisterska, listy prywatne, przepisy kulinarne itp.), że aktualne byłyby te same argumenty, które skłoniły ustawodawcę do wprowadzenia omawianego zakazu. Objęcie umową „wszystkich utworów” można natomiast uznać za oznaczone, w tym sensie, że zawsze pozwala ono na identyfikację utworu jako objętego lub nieobjętego umową.  (J. Barta, R. Markiewicz (w:) Prawo autorskie i prawa..., red. J. Barta, R. Markiewicz, 2011, s. 394; E. Traple, Umowy..., s. 49; J. Szyjewska-Bagińska (w:) Ustawa o prawie autorskim..., red. E. Ferenc-Szydełko, s. 287; zmieniam w tym zakresie stanowisko wyrażone (w:) T. Targosz, K. Włodarska-Dziurzyńska, Umowy..., s. 36)

Art. 41 ust. 3 u.p.a.p.p zakazuje zawierania umów dotyczących:

a) wszystkich istniejących w chwili zawierania umowy utworów stworzonych przez twórcę;

b) wszystkich istniejących i przyszłych utworów twórcy;

c) wszystkich przyszłych utworów twórcy;

d) wszystkich przyszłych utworów twórcy tego samego rodzaju.

Brak jest natomiast zakazu odnoszącego się do objęcia umową wszystkich istniejących utworów określonej kategorii.

Utwór przyszły to utwór, który nie istnieje w chwili zawierania umowy. W praktyce często można spotkać umowy, które obejmują prawa do utworów (danej kategorii) stworzonych w danym okresie połączone z zobowiązaniem stworzenia w tym czasie minimalnej liczby dzieł.

W związku z powyższym pod art. 41 ust. 3 podpadają niewątpliwie umowy niewskazujące terminu końcowego okresu, w którym prawa do stworzonych utworów mają być przeniesione lub licencjonowane.

Umowy, które „formalnie” nie obejmują wszystkich przyszłych utworów (z uwagi na wskazanie terminu końcowego), mogą być uznane za objęte zakazem, jeśli zmierzają do obejścia prawa.

Ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć przez utwory określonego rodzaju. Można w tym widzieć odwołanie się do kategorii utworów wymienionych w art. 1 ust. 2 lub też rozumieć to określenie węziej, jako odnoszące się do rodzajów utworów wyodrębnianych z uwagi na zwyczaje danej branży i warunki obrotu (np. powieść kryminalna, komentarz do ustawy, gra komputerowa strategiczna, utwór jazzowy itp.).

Sankcją naruszenia zakazu wyrażonego w art. 41 ust. 3 jest nieważność umowy w części obejmującej postanowienia z tym przepisem niezgodne.

W związku z powyższym nieważne są te umowy dotyczące dzieł przyszłych, które obejmują wszelkie utwory twórcy lub wszelkie utwory danego rodzaju. Natomiast dopuszczalne są umowy dotyczące całego dotychczasowego dorobku autora, jak i poszczególnych utworów mających powstać w przyszłości. Jak podkreślił SA w Poznaniu w wyroku z dnia 4 kwietnia 2001 r., I ACa 72/01, OSA 2002, z. 2, poz. 6, ustawa nie wyłącza możliwości przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworów mających powstać w przyszłości, w drodze stosowania art. 155 § 2 k.c. w związku z art. 555 k.c. Dopuszczalna jest umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworów mających powstać w przyszłości, jeżeli tylko nie obejmuje ona całego przyszłego dorobku twórczego autora, jak i poszczególnych utworów mających powstać w przyszłości.

Interpretacja art. 41 ust. 3 u.p.a.p.p w związku z powyższym może przysparzać w praktyce spore trudności. Dlatego dla uniknięcia ryzyka iż umowa może zostać w przyszłości podważona należy przy podpisywaniu umów ramowych określić możliwie krótki czas ich obowiązywania zgodny ze zwyczajem obowiązującym w środowisku i określić w miarę precyzyjnie jakie utwory w ramach tej umowy mają zostać przygotowane i ile ich ma być

Jeżeli zastosujemy się do powyższych wytycznych to taka umowa nie powinna zostać uznana za nieważną.

Przemysław Lech

radca prawny