Czym jest spadek? Jakie są sposoby dziedziczenia spadku? Kto może być spadkobiercą, a kto nie? Niegodność dziedziczenia.

Spadek to nic innego jak ogół praw i obowiązków spadkodawcy (zmarłego), które przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i z tą chwilą spadkobierca nabywa spadek. Prawa i obowiązki są dziedziczone tylko wtedy, gdy mają charakter cywilnoprawny i majątkowy oraz nie są: ściśle związane z osobą spadkodawcy oraz nie są prawami, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Prawa ściśle związane z osobą spadkodawcy to m.in.: służebności osobiste, prawa wynikające z umowy użyczenia, roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, prawo do renty przyznanej w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia itd.

Prawa te wygasają w chwili śmierci uprawnionego (spadkodawcy), wobec tego nie podlegają dziedziczeniu. Z kolei do praw, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami zaliczamy m.in.: służebność mieszkania, najem lokalu mieszkalnego, roszczenia z umowy ubezpieczenia na wypadek śmierci, prawo do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, lokacie, otwartym funduszu emerytalnym itd. Należy pamiętać, że prawa te również nie podlegają dziedziczeniu.

Jako spadkobiercy, oprócz praw i obowiązków dziedziczymy także długi spadkowe. Można je podzielić na dwie grupy. Do pierwszej zaliczymy obowiązki majątkowe, które ciążyły na spadkodawcy w chwili jego śmierci, a do drugiej obowiązki, które powstają z mocy przepisów prawa spadkowego z chwilą otwarcia spadku. Mowa tu o kosztach pogrzebu, postępowania spadkowego oraz o obowiązku zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz wykonania zapisów zwykłych i poleceń.

Podstawą powołania do spadku może być: ustawa lub testament. Wobec tego nie może nią być umowa. Testamentowy tytuł powołania do spadku ma pierwszeństwo przed tytułem ustawowym. Należy pamiętać, że w prawie polskim dziedziczenie testamentowe może nastąpić jedynie po osobie (zmarłym) mającej pełną zdolność do czynności prawnych, tj. po osobach które uzyskały pełnoletniość i nie są ubezwłasnowolnione. Dopuszczalna jest również sytuacja, w której część spadku będzie dziedziczona na podstawie testamentu, a część na podstawie ustawy.

Spadkobiercą może być jedynie osoba fizyczna żyjąca w chwili otwarcia spadku (w chwili śmierci spadkodawcy) oraz osoba prawna w tej chwili istniejąca. Wobec tego, podmioty nieżyjące lub nieistniejące w chwili otwarcia spadku nie mogą być spadkobiercami. Wyjątek od powyższego, ustawa czyni wobec dziecka jeszcze nienarodzonego tzw.  nasciturus . Zatem, jeśli w chwili otwarcia spadku, dziecko zostało poczęte, może być ono spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. I nie ma w tym przypadku znaczenia, czy dziecko zostało poczęte w sposób naturalny, czy w drodze zapłodnienia in vitro. Spadkobiercą nie może być również osoba, która zmarła jednocześnie ze spadkodawcą.

Prawo spadkowe przewiduje instytucję niegodności do dziedziczenia. U jej podstaw leżą przede wszystkim względy etyczne. Za niegodne zachowanie spadkobiercy, nakłada się na niego pewnego rodzaju sankcję (karę). Należy pamiętać, że niegodność dziedziczenia musi być stwierdzona orzeczeniem sądowym. Osoba taka jest wówczas traktowana, jakby nie dożyła otwarcia spadku, czyli nie istniała w chwili śmierci spadkodawcy. Pierwszą z przyczyn uznania za niegodnego dziedziczenia jest dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Drugą, gdy spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Trzecia zachodzi, gdy spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Należy pamiętać o terminie takiego żądania - w ciągu roku od dnia, w którym dana osoba dowiedziała się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).