Czym jest zachowek i komu przysługuje ?

Zachowek to instytucja prawa cywilnego mająca na celu ochronę interesów członków rodziny spadkodawcy. Instytucja ta przybiera formę roszczenia pieniężnego z jakim najbliżsi członkowie rodziny spadkodawcy, którzy nie zostali powołani do spadku, ani też nie otrzymali należnej im części majątku w inny sposób (np. poprzez darowiznę) mogą wystąpić w stosunku do spadkobiercy.

Komu przysługuje zachowek ?

Jako adwokat wielokrotnie spotykałem się z pytaniem komu i kiedy przysługuje zachowek. O ile bowiem sama treść przepisów kodeksu cywilnego z których wynika, iż zachowek należy się zstępnym spadkodawcy (jego dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi oraz rodzicom nie budzi wątpliwości, o tyle przełożenie tego unormowania na warunki konkretnej sprawy może sprawiać problemy. Ogólnie rzecz ujmując z roszczeniem o zapłatę zachowku może wystąpić osoba, która byłaby spadkobiercą ustawowym po spadkodawcy, a która nie otrzymała należnej jej części majątku ani w drodze dziedziczenia ani wcześniej dokonanych przez spadkodawcę darowizn. Inaczej mówiąc o tym komu przysługuje zachowek decyduje sytuacja rodzinna zmarłego. Jeżeli wiec spadkodawca w chwili swojej śmierci pozostawał w związku małżeńskim i miał dwoje dzieci, to uprawnienie do zachowku przysługuje małżonkowi i dzieciom (lub ich zstępnym). Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, to z roszczeniem o zachowek może wystąpić małżonek oraz rodzice zmarłego, o ile żyją. Natomiast sytuacja w której z roszczeniem o zachowek występuje rodzic lub rodzice zmarłego ma miejsce tylko wówczas gdy ten nie miał żony ani dzieci. Z tego też względu każdą poradę prawną dotyczącą zachowku należy rozpocząć od wywiadu dotyczącego sytuacji rodzinnej zmarłego.

Kto nie może ubiegać się o zachowek ?

Niektóre kategorie potencjalnych spadkobierców ustawowych są wyłączone od możliwości dochodzenia zachowku. Są to osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia, zrzekły się dziedziczenia, odrzuciły spadek, lub zostały wydziedziczone.

Do kogo można zwrócić się z roszczeniem o zapłatę zachowku ?

Również odpowiedź na pytanie do kogo należy kierować roszczenie o zachowek uzależnione jest od warunków konkretnej sprawy, a mianowicie od tego co wchodzi w skład majątku spadkowego, jaka jest jego wartość, czy spadkodawca ustanowił zapis windykacyjny oraz czy wcześniej za swojego życia dokonał darowizn. Klientom mojej kancelarii adwokackiej wyjaśniam, iż w zależności od tych ustaleń z roszczeniem o zapłatę (lub roszczeniem o uzupełnienie) zachowku należy wystąpić do spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjnego lub obdarowywanego.

Jaka jest wysokość zachowku ?

Wreszcie najczęstszym pytaniem z jakim się spotykam jako adwokat jest to dotyczące kwoty zachowku. Tutaj również sprawa jest skomplikowana ponieważ kwota roszczenia o zachowek to iloczyn odpowiedniego ułamka oraz ustalonej wartości substratu zachowku. Ułamek, jako pierwsza część wskazanego działania wynosi 1/2 (co do zasady) lub 2/3 (jeżeli osoba ubiegająca się o zachowek jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy) udziału, jaki przysługiwałby w wypadku dziedziczenia ustawowego. Z kolei substrat zachowku zależy od okoliczności danej sprawy tj. tego co wchodzi w skład spadku, czy spadkodawca dokonał darowizn lub zapisów windykacyjnych na rzecz osób uprawnionych do zachowku oraz od wartości majątku spadkowego, przedmiotu darowizn i zapisów windykacyjnych jeżeli zostały ustanowione.

Autorem niniejszego wpisu jest adwokat Wojciech Nowak, prowadzący kancelarię adwokacką w Bielsku-Białej.