Czym jest zachowek? Kto jest uprawniony do otrzymania świadczenia pieniężnego, a kto tych uprawnień nie posiada?

Zachowek to forma ochrony interesów spadkobierców. Należy się on w sytuacji, gdy spadkodawca sporządził testament i nie przekazał majątku na rzecz spadkobiercy, który dziedziczyłby po nim na podstawie ustawy (tj. gdyby testamentu nie było). Osoba taka ma prawo żądać od spadkobiercy przewidzianego w testamencie (tzw. spadkobiercy testamentowego), zapłaty określonej sumy pieniężnej na poczet należnego mu zachowku. Żądanie to przysługuje tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku lub zapisu. W takim przypadku przysługuje mu przeciwko spadkobiercy testamentowemu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Należy jednak pamiętać, że nie możemy żądać wydania przedmiotów z majątku spadkodawcy, które mają wyłącznie dla nas wartość majątkową jak i sentymentalną, ponieważ zachowek rekompensuje jedynie ekonomiczny interes spadkobiercy. Uprawnionym do otrzymania zachowku w pierwszej kolejności jest małżonek i zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itp.) spadkodawcy, w drugim przypadku uprawniony jest małżonek i rodzice spadkodawcy. Druga sytuacja występuje tylko, gdy spadkodawca dzieci nie miał bądź nie dożyły one otwarcia spadku (zmarły przed spadkodawcą). Konkludując, do otrzymania zachowku uprawione są wskazane osoby, które dziedziczyłyby z ustawy po spadkodawcy. Kto zatem nie posiada takiego uprawnienia? Nie posiadają go: rodzeństwo spadkodawcy, a także osoby, które spadek odrzuciły; uznane za niegodne dziedziczenia; osoby które zrzekły się dziedziczenia, jak również wydziedziczone przez spadkodawcę oraz małżonek odsunięty od dziedziczenia w oparciu o złożony pozew o rozwód lub separację z jego wyłącznej winy. Zachowek uzależniony jest od wieku oraz charakterystyki spadkobiercy ustawowego. Jego wysokość nie ma stałej wartości. Zgodnie z przepisami prawa, ułamek zachowkowy wynosi 1/2 sumy, którą dana osoba otrzymałaby, gdyby dziedziczyła na podstawie ustawy. Wyjątkiem od tej zasady jest wysokość ułamku zachowkowego 2/3. Do takiej części mają jednak prawo tylko i wyłącznie osoby małoletnie, jak i osoby trwale niezdolne do pracy. Należy pamiętać, że udział spadkowy, stanowiący podstawę do obliczenia zachowku nie musi być równy udziałowi spadkowemu, który przypadłby uprawnionemu w razie dziedziczenia z ustawy. Jeżeli zobowiązany do zapłaty zachowku, uchyla się od tego zobowiązania, niezbędne będzie skierowanie sprawy na drogę sądową. W tym celu należy złożyć pozew o zapłatę w sądzie rejonowym lub okręgowym – w zależności od wartości dochodzonego roszczenia. Opłata sądowa od pozwu wynosi 5% dochodzonej sumy pieniężnej. O zachowek należy wystąpić w terminie do 5 lat licząc od ogłoszenia testamentu, a gdy zobowiązanym do wypłaty zachowku jest obdarowany bądź osoba na rzecz której spadkodawca ustanowił zapis windykacyjny, termin liczymy od dnia otwarcia spadku. Po upływie wskazanego terminu, osoba zobowiązana do zapłaty zachowku, ma prawo do uchylenia się od tego zobowiązania. Gdy występujemy w charakterze osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku, możemy – przy występowaniu szczególnych okoliczności - żądać zmniejszenia dochodzonej tytułem zachowku kwoty (np. trudna sytuacja majątkowa i rodzinna). O zasadności takiegoż żądania decyduje sąd, biorąc pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy. Nie orzeka się natomiast o takim obniżeniu z urzędu.

Należy pamiętać, że dochód uzyskany w wyniku otrzymanego zachowku podlega podatkowi od spadków i darowizn, a nie podatkowi od osób fizycznych.