Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego

Wielokrotnie spotkałam się z pytaniem, czy ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego podlega szczególnym warunkom. Odpowiedzieć można w zasadzie: „i tak i nie”.  Uzależnione jest to od daty otwarci spadku, czyli daty zgonu spadkodawcy który był właścicielem gospodarstwa. Aktualnie, tj. od dnia 14 lutego 2001r. nie obowiązują szczególne warunki ustawowego dziedziczenia gospodarstw – dziedziczenie odbywa się na zasadach ogólnych, czyli spadkobiercy ustawowi nie muszą spełniać żadnych dodatkowych warunków. Jeśli jednak rodzina nie dopełniła formalności i nie przeprowadziła postępowania spadkowego po osobie, która zmarła przed dniem 14 lutego 2001r. (a w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne), to Sąd wydając orzeczenie teraz i tak stosuje przepisy obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, czyli regulujące dziedziczenie gospodarstwa rolnego w sposób odmienny od pozostałych składników spadku.

Stosowanie szczegółowych przepisów dotyczących dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych
TAK – do spadków otwartych do dnia 13 lutego 2001r.	NIE – do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001r.

Trzeba zaznaczyć, że szczegółowe przepisy dotyczące tej materii były wielokrotnie zmieniane. Pierwszą zmianę wprowadzono ustawą z 26 października 1971r., kolejną ustawą z dnia 26 marca 1982r. Obecne brzmienie regulacji dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych (jeszcze raz podkreślę – mających zastosowanie do spadków otwartych do dnia 13 lutego 2001r.) zostało wprowadzone ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i obowiązuje od dnia 1 października 1990r. Jako że przepisy te mają najczęstsze zastosowanie – obok dziedziczenia na warunkach ogólnych – ograniczę się do opisania ostatniej wersji przepisów szczególnych.

Przepisy szczególne mają zastosowanie do gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha. Przepis art.  55(3) kc stanowi : Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego . Natomiast zgodnie z art. 46 (1) kodeksu cywilnego: Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej . O charakterze gruntu przesądza zatem jego przeznaczenie, a nie sposób aktualnego wykorzystania.

Ustawowe warunki dziedziczenia gospodarstwa rolnego po osobie zmarłej w okresie od 1 października 1990r. do 13 lutego 2001r. określa obecne brzmienie art. 1059 kc:

„Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo

3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

4) są trwale niezdolni do pracy.”

Co należy jednak rozumieć po konkretnymi pojęciami ustawodawca określił w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych :

Ad.2

Zgodnie z nim spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej , uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli:

1) ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej,

2) ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończonych studiów daje przygotowanie do prowadzenia produkcji rolnej,

3) uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne,

4) wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 r. w sprawie III CKN 135/01: „Spadkobierca urodzony i wychowany w rodzinnym gospodarstwie rolnym, wykonujący w nim przez wiele lat wraz z pozostałymi członkami rodziny prace przy produkcji rolnej i w obejściu gospodarskim, ma umiejętności praktyczne potrzebne do prowadzenia gospodarstwa rolnego i na mocy art. 1059 pkt 2 k.c. w związku z § 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego (Dz. U. Nr 89, poz. 519 ze zm.), posiada kwalifikacje do dziedziczenia takiego gospodarstwa także wówczas, gdy pracował również poza rolnictwem, wyprowadził się z gospodarstwa i w chwili otwarcia spadku nie pracował już w żadnym gospodarstwie rolnym”.

Ad. 3

Pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkoły , w tym do szkoły wyższej, uprawnia spadkobiercę do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, jeżeli nie miał stałego zatrudnienia lub innego stałego źródła dochodów

Ad. 4

Spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy jeżeli:

1)  osiągnęli wiek - kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub

2)  zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Jeżeli spadkobierca gospodarstwa rolnego nie może być poddany badaniu przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia albo komisja ta nie może ustalić daty powstania inwalidztwa ze względu na długi upływ czasu między otwarciem spadku a badaniem lekarskim, fakt trwałej niezdolności do pracy może również ustalić sąd.

Wpis pochodzi z mojego bloga na temat prawa spadkowego:

https://spadkiblog.wordpress.com/2016/06/28/dziedziczenie-ustawowe-gospodarstwa-rolnego/