Jak korzystać z dzieł nie pytając o zgodę i nie płacąc wynagrodzenia?

Co roku, w dniu 1 stycznia do tzw. domeny publicznej trafiają tysiące dzieł autorów zmarłych 70 lat wcześniej. W tym roku, lista nazwisk artystów, których prace trafiły do domeny publicznej obejmuje 1333 pozycji.

W domenie publicznej w 2021roku pojawiła się twórczość takich osób jak: George Orwell, Jan Bułhak, Zygmunt Rozwadowski, Szczepan Andrzejewski, Paweł Gajewski, Stanisław Hieronim Nawrocki czy Władysław Grudziński, obok wcześniej znajdującej się w domenie twórczości osób, które zmarły przed rokiem 1950. Dzieje się tak, ponieważ majątkowe prawa autorskie zgodnie z przepisami ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (" upapp ") wygasają z upływem siedemdziesięciu lat:

• od śmierci twórcy lub od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych współtwórców utworu;
• jeżeli twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu;
• jeżeli autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy „upapp” innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
• w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.

Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego rozpoczyna się jego bieg, czyli najczęściej od śmierci twórcy. Właśnie z tego powodu, co roku 1 stycznia „uwalniane są” nowe utwory. Tym samym nowe dzieła dołączają do już eksploatowanej Mona Lisy czy wszechobecnego na filiżankach "Pocałunku" Gustava Klimta.

Domena publiczna (ang. public domain ) – jest to koncepcja, która zakłada istnienie zasobu twórczości dostępnej bez ograniczeń dla każdego. W tym zasobie mieści się twórczość, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień, jakie mają posiadacze autorskich praw majątkowych, gdyż prawa te:

• wygasły – bo upłynął termin ochrony przewidziany prawem autorskim;
• twórczość ta nigdy nie była przedmiotem prawa autorskiego – utwory, które nigdy nie korzystały z ochrony prawnoautorskiej (np. zdjęcia reporterskie pochodzące z okresu 1952-1994, fotografie powstałe przed 1994 r. i niepodpisane przez autora);
• twórczość, która nie jest przedmiotem prawa autorskiego - akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe.

Dzieła znajdujące się w domenie publicznej mogą być wykorzystywane dowolnie: komercyjnie i niekomercyjnie. Można z nich korzystać nie tylko w Internecie ale na innych polach eksploatacji. Na umieszczenie  w Internecie dzieła pochodzącego z domeny publicznej czy na wykorzystanie takiego dzieła  znalezionego w Internecie, nie musimy uzyskiwać zgody spadkobierców twórcy. Z tego powodu bardzo często możemy znaleźć np. słynne obrazy Mona Lisy w odświeżonej wersji na ubraniach, okładkach ale także w reklamach czy w twórczości współczesnych artystów.

Photo by Joshua Hoehne on Unsplash

Zwolennicy domeny publicznej więcej informacji mogą przeczytać tutaj