Jak obliczyć zachowek?

Pierwsze kroki do obliczenia zachowku to:

• ustalenie udziału spadkowego, który przysługiwałby danej osobie dochodzącej zachowku, gdyby dziedziczyła ona z ustawy (czyli gdyby np. nie było testamentu)
• ustalenie, czy dochodzący zachowku jest małoletni lub niezdolny do pracy,
• na podstawie powyższego, ustalenie, czy dochodzącemu zachowek będzie należała się ½ czy 2/3 jego udziału spadkowego (z pkt 1).

W tym artykule wskazuję jak obliczyć zachowek, a dokładniej: jak obliczyć wartość spadku stanowiącego podstawę do wyliczenia należnej kwoty zachowku.

Aby wyliczyć należny zachowek, należy najpierw obliczyć tzw. substrat zachowku. Ustalenie substratu z kolei wymaga obliczenia czystej wartości spadku.

ZASADA:

Czysta wartość spadku (podstawa do wyliczenia zachowku) = czynny stan spadku (wartość wszystkich praw należących do spadku według ich stanu z chwili otwarcia spadku i według cen z chwili orzekania o zachowku) MINUS suma długów spadkowych (z pominięciem długów wynikających z zapisów i poleceń wskazanych w testamencie)

Krótko mówiąc – sprawdzamy, czy i jakie aktywa wchodzą w skład spadku – pieniądze, ruchomości, nieruchomości, prawa majątkowe. Ich stan (kwotę pieniędzy, ilość ruchomości, nieruchomości) ustalamy biorąc pod uwagę chwilę śmierci spadkodawcy. Ich wartość będziemy oceniać według cen na chwilę orzekania o zachowku (wyrokowania przez sąd).

Następnie, od aktywów odejmujemy długi spadkowe – zobowiązania, pożyczki, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń wskazanych w testamencie.

Do ustalonej czystej wartości spadku doliczamy darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę . Co ważne:

• uwzględnieniu będą podlegały darowizny poczynione przez spadkodawcę zarówno na rzecz osób uprawnionych do zachowku, innych osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak i osób całkowicie obcych.
• Spadkodawca nie może wyłączyć określonych darowizn spod działania zasady doliczania. To oznacza, że nawet brak majątku spadkowego nie wyłącza możliwości dochodzenia zachowku, bo wówczas sama wartość dokonanych darowizn i zapisów windykacyjnych może stanowić podstawę obliczenia zachowku (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1964 roku, sygn. akt: I CR 691/63),
• Doliczenie do czystej wartości spadku nastąpi także wtedy, gdy przedmiot darowizny w chwili śmierci spadkodawcy już nie istnieje (np. podarowany samochód został zezłomowany) lub nie znajduje się w majątku obdarowanego (np. podarowany samochód został sprzedany przez obdarowanego),
• Doliczeniu do spadku ulegną także pieniądze wypłacone z rachunku bankowego spadkodawcy (zgodnie z wydaną przez niego dyspozycją na podstawie art. 56 ust. 1 ustawy Prawo bankowe). Wypłata ta, na podstawie pisemnego polecenia spadkodawcy, może zostać dokonana na rzecz: małżonka, wstępnego (np. rodziców, dziadków), zstępnego (dzieci, wnuki itp.) oraz rodzeństwa
• Do spadku zaliczamy zapisy windykacyjne, ale nie zapisy zwykłe

WAŻNE: zasada jest taka, że do spadku doliczamy wszystkie darowizny dokonane za życia przez spadkodawcę. Ustawa przewiduje jednak wyjątki od tej zasady. I tak, przy obliczaniu zachowku, do spadku nie doliczamy:

Lp.	Rodzaj darowizny	Uwaga
1.	Drobne, zwyczajowe darowizny (np. z powodu ślubu, narodzin dziecka, ukończenia studiów)	bez względu na osobę obdarowanego i czas dokonania czynności prawnej –  istotne znaczenie ma tu tylko wartość przedmiotu darowizny;
2.	Darowizny dokonane przed więcej niż 10 laty wstecz od śmierci spadkodawcy	Mowa tu o darowiznach dokonanych przez spadkodawcę na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
3.	Darowizny uczynione przez spadkodawcę w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych (dzieci, wnuków itp.).	Znajdzie to zastosowanie przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (dziecku, wnukowi itd.). Uwaga: nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego
4.	darowizny, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa	Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi

Zapamiętaj!

• darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku zostaną doliczone przy obliczaniu zachowku także wtedy, gdy doszło do nich w czasie wynoszącym więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku,
• wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku . Przykładowo, jeżeli przedmiotem darowizny był jeden samochód osobowy, to do spadku doliczymy wartość tego samochodu osobowego z dnia ustalania zachowku (orzekania przez sąd), a nie wartość samochodu z dnia dokonania darowizny,

UWAGA: Przy obliczaniu wartości spadku (po to, by ustalić wysokość zachowku) miarodajne są ceny rynkowe z chwili orzekania o zachowku (taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 26 marca 1985 roku, sygn. akt: III CZP 75/84).