Kredyt we frankach – pozew zbiorowy czy indywidualny

Ponad 700 tys. osób zawarło w bankach umowy kredytu zależne od kursu waluty obcej, najczęściej – szwajcarskiej. Część z nich w obecnym czasie zdecydowała się na podjęcie nierównej walki z bankami przed sądem, podnosząc argumenty za unieważnieniem swoich umów, czy za usunięciem z niej postanowień dotyczących ustalania przez bank obowiązującego kursu franka. Gros spośród frankowiczów toczy bój samodzielnie, jedynie przy wsparciu swoich pełnomocników. Pewną nową tendencją jest jednak złożenie pozwu zbiorowego, wraz z innymi poszkodowanymi przez denominację czy indeksację rat kredytu. „W grupie raźniej” może pomyśleć wielu potencjalnych uczestników postępowania grupowego. Jednak, czy zawsze pozew zbiorowy to dobre rozwiązanie?

W postępowaniu grupowym, które inicjuje pozew zbiorowy, konieczne jest zebranie minimum 10 osób, które kierują swoje roszczenie do jednego banku a ich żądania wynikają z identycznych okoliczności. Wymagane jest zatem ujednolicenie żądań. Może to wymagać rezygnacji z części żądania. Jest to duża wada pozwu zbiorowego. Możliwe jest jednak tworzenie podgrup i ujednolicenie żądań w ich obrębie, co może wydawać się nieco uciążliwe. Przykładowo, nie może istnieć sytuacja, gdy jeden z powodów żąda usunięcia z umowy klauzul przeliczeniowych, drugi – wyłączenia z niej postanowień dotyczących ubezpieczenia niskiego wkładu, zaś trzeci – unieważnienia jej w całości.

Proces zbiorowy trwa dłużej niż indywidualny. Średnio od złożenia pozwu do wydania wyroku w sprawie indywidualnej upływają 3-4 lata. Natomiast, przykładowo, proces grupowy „nabitych w mBank” rozpoczęty w 2010 roku trwa do dziś.1Ponadto, ten rodzaj postępowania składa się z dwóch etapów. Sąd najpierw orzeka o formalnej dopuszczalnościwniesienia pozwu w postępowaniu grupowym, dopiero po uprawomocnieniu się tego orzeczenia, sąd zarządzi ogłoszenie o wszczęciu merytorycznego postępowania grupowego.

Po zebraniu grupy, wyznaczeniu jej reprezentanta i ustanowieniu pełnomocnika, sąd zbada czy sprawa nadaje się do rozpoznania w postępowaniu zbiorowym. Sąd zbada czy żądania wszystkich członków oparte są na tej samej podstawie. Im większa grupa, tym więcej czasu to zajmie. Oczywiście Bank może ponadto kwestionować decyzję sądu w przypadku dopuszczenia pozwu. Sąd badający zażalenie będzie musiał jeszcze raz zbadać dopuszczalność pozwu (co oznacza kolejne miesiące oczekiwania). Po dopuszczeniu pozwu sąd nakaże opublikowanie w ogólnokrajowej prasie ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego (w celu powiadomienia potencjalnych zainteresowanych). Oznacza to oczekiwanie na zgłoszenie się nowych osób – maksymalnie do 3 miesięcy. Bank będzie miał następnie minimum miesiąc by kwestionować członkostwo osób w grupie, co znów wydłuży postępowanie. Opisanego formalizmu pozbawione jest postępowanie indywidualne, w którym sąd bada jedynie elementy konstrukcji pozwu jako pisma, fakt uiszczenia opłat oraz, w niektórych wypadkach, swoją właściwość.

Dopiero po przebrnięciu przez długotrwały etap formalny rozpoczyna się kolejna faza procesu – merytoryczne postępowanie w sprawie. Bank może wówczas wydłużyć postępowanie i przykładowo złożyć wniosek o przesłuchanie każdego uczestnika. Ponadto w postępowaniu grupowym nie ma możliwości powoływania się na okoliczności indywidualne dotyczące tylko wybranych uczestników. Pozbywamy się tym sposobem argumentów, których moglibyśmy użyć w postępowaniu indywidualnym. Przykładowo tylko w części umów mogły występować postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW). Podobnie tylko część uczestników mogła podpisać aneksy do swoich umów. W takim przypadku nie jest możliwe powoływanie się na abuzywność klauzul w aneksie czy też dotyczących UNWW, ponieważ nie mają one zastosowania do wszystkich uczestników.

W przypadku pozwu zbiorowego pełnomocnik raczej skupi się na problemie grupy a nie na problemach poszczególnych uczestników. Nie możemy zatem oczekiwać indywidualnego podejścia naszego prawnika do sprawy, bowiem będzie on reprezentantem wszystkich uczestników.
Między postępowaniem indywidualnym a grupowym występują różnice w jego kosztach. Zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, opłata sądowa od pozwu zbiorowego wynosi 2% wartości przedmiotu sporu (która wynosić może setki milionów złotych2), ale nie więcej niż 100 000 złotych. W przypadku pozwu indywidualnego w sprawie przeciwko bankowi opłata sądowa wynosi 5% od wartości przedmiotu sporu (która jednak jest znacząco niższa niż w przypadku pozwu zbiorowego), ale nie więcej niż 1000 złotych. Dodatkowo do kosztów postępowania zbiorowego doliczyć należy ewentualną kaucję na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości do 20% wartości przedmiotu sporu. W przypadku wygranej kaucja zostanie zwrócona, jednakże nawet w razie wygrania sprawy oznacza to „zamrożenie” znacznej kwoty na wiele lat. W postępowaniu grupowym w praktyce nie ma możliwości uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych, chyba że grupa jest reprezentowana przez miejskiego (powiatowego) rzecznika konsumentów. Odmiennie w postępowaniu indywidualnym, w którym istnieje możliwość uzyskania zwolnienia z kosztów sądowych – jeśli strona znajduje się w trudnej sytuacji finansowej.

Mimo, że pozew zbiorowy daje dobry efekt medialny, należy pamiętać, że zainteresowanie mediów trwa krótko a postępowanie jest bardziej skomplikowane i znacznie bardziej długotrwałe niż pozew indywidualny. Dodatkowo analiza orzeczeń zapadłych w sprawach „frankowych” wskazuje na to, że prawomocne wyroki korzystne dla „frankowiczów” zapadły jak do tej pory jedynie w sprawach indywidualnych.
Podsumowując, pozew indywidualny wydaje się bardziej korzystny ze względu na krótszy czas postępowania, brak żmudnego etapu formalnego obecnego w postępowaniu zbiorowym oraz możliwość uzyskania zwolnienia z kosztów sądowych, a także możliwość przywoływania okoliczności mających zastosowanie tylko do naszej, jednostkowej sprawy. Spór z bankiem niewątpliwie nie jest łatwy. Dlatego istotne jest, by zwrócić się do profesjonalnego pełnomocnika, który ma odpowiednie doświadczenie i który specjalizuje się w procesach z bankami. Indywidualny pozew skonstruowany przez profesjonalistę w tej dziedzinie znacznie zwiększy szanse na odniesienie sukcesu i zwrot należnych nam kwot.

1. Sygnatura akt: II CSK 768/14.
2. W przypadku pozwu zbiorowego przeciwko Bankowi Millennium jest to kwota około 146 mln zł, sygn. akt I C 691/14 (Sąd Okręgowy w Warszawie), I C 1281/15 (Sąd Apelacyjny w Warszawie).

Źródła:
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398 z późn. zm.
Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Dz.U. 2010 nr 7 poz. 44 z późn. zm.