Małżeńskie ustroje majątkowe

Małżeński ustrój majątkowy to zbiór zasad normujących stosunki majątkowe między małżonkami, które można odnaleźć w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zasadniczo można wyróżnić trzy rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych, a mianowicie:

1. Wspólność ustawowa, która powstaje z mocy samego prawa w chwili zawarcia małżeństwa (oczywiście, o ile małżonkowie nie zawarli wcześniej umowy, na mocy której przyjęli inny ustrój majątkowy, a także o ile jeden z małżonków nie jest ubezwłasnowolniony, albo nie ogłoszono jego upadłości). W ramach funkcjonowania ustroju wspólności ustawowej można wyróżnić trzy majątki: majątek wspólny małżonków oraz majątki osobiste każdego z nich.
2. Regulacja umowna, która wymaga zawarcia przez małżonków w formie aktu notarialnego porozumienia dotyczącego ich wzajemnych stosunków majątkowych. Można wyróżnić cztery rodzaje umownych ustrojów majątkowych małżeńskich, tj.:
   • rozszerzoną wspólność majątkową (wspólność majątkowa obejmuje również te przedmioty majątkowe, które na mocy przepisów o wspólności ustawowej należałyby do osobistych majątków małżonków);
   • ograniczoną wspólność majątkową (określone przedmioty zostają wyłączone ze wspólnego majątku, a udział w tych przedmiotach należy do majątku osobistego każdego z małżonków);
   • rozdzielność majątkową (nie istnieje majątek wspólny, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i po jej zawarciu, oraz zarządza nim samodzielnie); oraz
   • rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (istnieją tylko majątki osobiste małżonków, a po ustaniu tego ustroju majątkowego powstaje obowiązek wyrównania dorobków, czyli zapłaty bądź przeniesienia prawa na rzecz małżonka, którego dorobek - wzrost wartości majątku po zawarciu umowy - jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka).
3. Ustrój przymusowy, którego źródłem jest orzeczenie sądu lub zdarzenie wskazane w bezwzględnie obowiązującym przepisie prawa. Z orzeczeniem sądu mamy do czynienia np. w przypadku, gdy któryś z małżonków z ważnych powodów zażąda ustanowienia rozdzielności majątkowej. Może tego żądać również wierzyciel jednego z małżonków, jeśli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność majątkowa z mocy samego prawa powstaje w wyniku orzeczenia rozwodu lub separacji albo unieważnienia małżeństwa oraz w chwili śmierci lub ubezwłasnowolnienia, któregoś z małżonków lub ogłoszenia jego upadłości.