Obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami

Alimentów od byłego współmałżonka może domagać się wyłącznie:
  1. Małżonek niewinny rozkładowi pożycia małżeńskiego (rozwód nastąpił z winy drugiego małżonka),
  2. Małżonek współwinny rozkładowi pożycia (rozwód nastąpił z winy obojga małżonków),
  3. Jeden z małżonków wobec, których sąd na ich żądanie zaniechał orzekania o winie rozkładu pożycia.

Ad. 1. Małżonek niewinny rozkładowi pożycia małżeńskiego (rozwód nastąpił z winy drugiego małżonka)

Przesłanką orzeczenia alimentów dla omawianej sytuacji jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego domagającego się alimentów. Owo istotne pogorszenie sytuacji materialnej musi być konsekwencją rozwodu. Zasądzenie alimentów wymaga uprzednich ustaleń faktycznych określających sytuację małżonka niewinnego i to powstałą w następstwie orzeczenia rozwodu, a nadto ustalenia hipotetycznej sytuacji, w jakiej znajdowałby się tenże niewinny małżonek, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r. sprawa: II CKN 673/98). Istotne pogorszenie może polegać na zmniejszeniu ilości środków będących do dyspozycji małżonka niewinnego, jak również na zwiększeniu się jego usprawiedliwionych potrzeb.

Jest to tzw. rozszerzony obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami. Obowiązek ten nie ma ograniczeń czasowych i wg m.in. Sądu Okręgowego w Nowym Sączu: ujawnienie się istotnego pogorszenia sytuacji materialnej nawet po wielu latach od orzeczenia rozwodu może uzasadniać uwzględnienie powództwa na podstawie art. 60 § 2 k.r.o., ale tylko wówczas, gdy zostanie ustalone, że wspomniane skutki są następstwem rozwodu, a nie zostały spowodowane innymi przyczynami (III Ca 627/2010).

Należy pamiętać, iż małżonek niewinny rozkładu pożycia, który nie jest w stanie wykazać, iż nastąpiło istotne pogorszenie się jego sytuacji majątkowej wskutek rozwodu, a który znajduje się w niedostatku również może domagać się zasądzenia alimentów. Wówczas jednak obowiązek ten trwa do czasu zawarcia nowego związku przez małżonka uprawnionego. Nie dotyka jednakże takiego obowiązku ograniczenie czasowe jakie ma miejsce w przypadku małżonków wobec, których sąd zaniechał orzec o winie w rozkładzie pożycia.

Ad. 2. Małżonek współwinny rozkładowi pożycia (rozwód nastąpił z winy obojga małżonków)

W sytuacji gdy rozwód nastąpił z winy obojga małżonków, każdy z nich może domagać się alimentów od drugiego gdy znajdzie się w niedostatku. Obowiązek ten wygasa w razie zawarcia przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego małżeństwa. Nie jest natomiast ograniczony czasowo przez ustawę w inny sposób (nie ma ograniczenia 5 letniego od dnia orzeczenia rozwodu).

W niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części; a usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku ( Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07.11.2000 r.  sygn. I CKN 1015/2000). O niedostatku decyduje nie tylko brak jakichkolwiek środków utrzymania, ale także niemożliwość pełnego zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb.

Ad. 3. Jeden z małżonków wobec, których sąd na ich żądanie zaniechał orzekania o winie rozkładu pożycia.

Przesłanki domagania się alimentów w niniejszej sytuacji są analogiczne jak w sytuacji gdy rozwód został orzeczony z winy obojga małżonków. Tak więc alimentów może domagać się małżonek, który znajduje się w niedostatku z ograniczeniem alimentów do jego usprawiedliwionych potrzeb oraz miarkowane do możliwości zarobkowych i majątkowym małżonka zobowiązanego. Rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, nie można obarczać alimentami na rzecz drugiego z rozwiedzionych małżonków, gdy obarczenie go takim obowiązkiem powodowałoby stan niedostatku po jego stronie.

Zasadnicza różnica pomiędzy alimentacją orzeczoną pomiędzy małżonkami współwinnymi a tymi wobec, których zaniechano orzeczenia winy sprowadza się do tego, że w tym ostatnim przypadku obowiązek alimentacyjny wygasa po upływie 5 lat po orzeczeniu rozwodu oraz wskutek zawarcia nowego związku małżeńskiego przez uprawnionego a w pierwszym przypadku (wina w rozkładzie pożycia po obu stronach) obowiązek ten trwa do czasu ew. zawarcia nowego związku małżeńskiego, który to stan może nigdy nie mieć miejsca.