Odszkodowanie za reformę rolną na podstawie dekretu PKWN z 1944 r.

Na naszym blogu o odszkodowaniu od Skarbu Państwa (gminy, powiatu), stworzyliśmy osobną podstronę poświęconej nacjonalizacji ziemi (gruntów rolnych) na podstawie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. W tym miejscu chciałbym opisać,  jak kwestionować bezprawne zabranie nieruchomości na cele reformy.

Co podlegało reformie rolnej z 1944 r.?

Jak pisałem na blogu, reformie rolnej podlegały nieruchomości ziemskie stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych , a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.  Na podstawie § 5 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U., nr 10, poz. 51) orzekanie w sprawach, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów art. 2 ust. (1) pkt e) należało w I instancji do kompetencji wojewódzkich urzędów ziemskich.

 Od decyzji wojewódzkiego urzędu ziemskiego służyło stronom prawo odwołania za pośrednictwem tegoż urzędu w ciągu dni 7, licząc od dnia następnego po doręczeniu decyzji, do Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych.

Jak odzyskać znacjonalizowane grunty rolne na podstawie reformy z 1944 r.?

Długą i wyboistą drogę odzyskania bezprawnie zabranej nieruchomości należy rozpocząć od zakwestionowania tej decyzji, jeśli była wydana (najczęściej uznawano, że takiego obowiązku nie było). Jeśli zaś jej nie wydano, trzeba obowiązkowo wystąpić do wojewody o wydanie decyzji na podstawie tego rozporządzenia, że konkretna nieruchomość ziemska nie podlegała reformie rolnej. Chcę bowiem podkreślić, że po różnych zawirowaniach spowodowanych postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego P 107/08 z dnia 1 marca 2010 r., w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego zwyciężyło stanowisko, zgodnie z którym, wbrew poglądowi Trybunału, przepis § 5 Rozporządzenia może nadal być podstawą do wydawania decyzji przez wojewodów w przedmiocie czy dana nieruchomość ziemska podlega przepisom o reformie rolnej. Dopiero uzyskanie takich decyzji otwiera możliwość dochodzenia zwrotu nieruchomości przejętych na podstawie art. 2 ust. 1 e dekretu lub wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym za ich utratę.

Uwaga!

Jak wyjaśnił NSA w wyroku z dnia 3 marca 2015 r., I OSK 1592/13 oraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 2012 r., II CSK 128/12:

 kontrola prawidłowości objęcia przepisami dekretu nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1b, c i d tegoż dekretu, do których nie miał zastosowania § 5 rozporządzenia, odbywa się przed sądem powszechnym w postępowaniu cywilnym (art. 2 § 1 k.p.c.), a nie w postępowaniu administracyjnym. Dlatego też osoba, którą pozbawiono bezprawnie własności nieruchomości z  powołaniem się na te  przepisy albo jej następcy prawni, mogą, w zależności od stanu faktycznego, domagać się przed sądem powszechnym: wprost wydania nieruchomości, uzgodnienia wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie siebie jako właściciela zamiast Skarbu Państwa, albo ustalenia że prawo własności należy do nich .

Więcej o reformie rolnej, w tym  co podlegało nacjonalizacji, o podstawach do  zwrotu lub uzyskania odszkodowania oraz o tym, czy zespoły dworsko-parkowe podlegały przepisom dekretu o reformie rolnej można przeczytać tutaj .