Pakiet zmian antylichwiarskich w ramach tarczy 3.0

Trudne czasy powodowane obowiązującym stanem epidemii (spowodowanym pandemią wirusa SARS-CoV-2) wymagają szczególnych rozwiązań legislacyjnych. Jednym z nich jest pakiet zmian antylichwiarskich w ramach tarczy 3.0 dotyczących walki z nieuczciwymi praktykami niektórych instytucji finansowych trudniących się przede wszystkim (choć nie tylko) udzielaniem tzw. „chwilówek”. Prace związane z dostosowaniem obowiązujących przepisów do wymogów dzisiejszego rynku finansowego rozpoczęły się jeszcze za kadencji poprzedniego parlamentu. Wpływ późniejszych wyborów parlamentarnych a przede wszystkim kryzys wywołany pandemią COVID-19 sprawił, iż przepisy te zostały wprowadzone dopiero w ramach kolejnego pakietu tarczy antykryzysowej, tzw. tarczy 3.0. Późno czy nie ważne, że w końcu doczekaliśmy się wyczekiwanych zmian.

„Chwilówka”, czyli co?

Nim przyjrzymy się konkretnym rozwiązaniom wprowadzonym w ramach nowelizacji przepisów dwa słowa na temat dotychczas dostrzeżonych w ramach praktyki Naszej Kancelarii problemów związanych z obecnym rynkiem krótkoterminowych produktów finansowych. Czym są tzw. chwilówki? Próżno oczywiście szukać konkretnej definicji na płaszczyźnie obowiązujących przepisów.

Wskazać jednak należy, że produkty te cechuje przede wszystkim łatwa dostępność (często minimum formalności, brak weryfikacji sytuacji finansowej pożyczkobiorcy, prosty i możliwy do wypełnienia online wniosek), relatywnie krótki termin na spłatę zobowiązania (stąd nazwa) oraz wysoki koszt jego obsługi – przy czym Klient zaciągający takie zobowiązanie nie zawsze jest właściwie informowany o tym, ile właściwie będzie musiał zwrócić. I to właśnie koszty takiego produktu stają się często kością niezgody a czasem przyczyną osobistych dramatów osób korzystających z chwilówek.

Bywa bowiem tak, że zaciągając np. pożyczkę w wysokości 5 tys. złotych okazuje się, że w ciągu 5 lat musimy zwrócić 20 albo 30 tys. złotych. Umowy na podstawie, których udzielane są takie pożyczki niejednokrotnie zawierają szereg postanowień godzących w interesy konsumentów co pozwala na ich skuteczne kwestionowanie w drodze sporu sądowego (tzw. postanowienia abuzywne). Wymaga to jednak długich sporów, kosztów oraz przede wszystkim nerwów pożyczkobiorców. Niestety zdarza się i tak, że brak świadomości Klientów firm pożyczkowych co do przysługujących im praw sprawia, że nie podejmują oni żadnej obrony przed sądem, tracą swój majątek niejednokrotnie stanowiący dorobek ich życia i zmuszeni są przeprowadzić procedurę upadłości konsumenckiej celem oddłużenia.

Spójrzmy więc, jakie zmiany wprowadziła tarcza 3.0.

Licytacja nieruchomości? Nie w każdej sytuacji!

Jedną z najbardziej doniosłych zmian są zmiany wprowadzone do Kodeksu postępowania cywilnego. W ramach wprowadzonego art. 9521 k.p.c. wyznaczenie terminu licytacji nieruchomości dłużnika nastąpić będzie mogło jedynie na wniosek wierzyciela. Zauważyć należy, że do tej pory komornik sądowy prowadzący postępowanie egzekucyjne robił to samodzielnie. Do licytacji nieruchomości nie będzie jednak mogło dojść w sytuacji, w której wartość egzekwowanego roszczenia (należność główna) będzie mniejsza niż 1/20 wartości oszacowania nieruchomości.

W kontekście wcześniej wspomnianej specyfiki „chwilówek” dotyczącej co do zasady jednak zobowiązań o relatywnie niskiej wysokości, nie będzie zatem możliwości licytowania nieruchomości stanowiących własność dłużnika celem odzyskania długu o małej wartości. Do tej pory zdarzało się bowiem, że firma X, która dążyła do odzyskania długu o wysokości np. 10 tys. złotych licytowała nieruchomość o wartości 500 tys. złotych.

Również w przypadku prowadzenia egzekucji przez kilku wierzycieli, celem umożliwienia przeprowadzenia skutecznej egzekucji z nieruchomości koniecznym będzie, aby suma dochodzonych przez nich należności równa była co najmniej 1/20 wartości oszacowania.

Ważne jednak aby pamiętać, że powyższe ograniczenia nie dotyczą należności egzekwowanych na rzecz Skarbu Państwa. Nie dotyczą one także wierzytelności wynikających z wyroku karnego. Licytacja może być również przeprowadzona w przypadku, w którym zgodę na to wyrazi dłużnik.

Także Sąd nadzorujący postępowanie może wyrazić zgodę na taką licytację mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy. Okolicznością tą będzie przede wszystkim brak możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z innych składników majątkowych dłużnika. Postanowienie takie będzie zaskarżalne.

Tak czy inaczej, wykluczony został automatyzm działania a znaczenia nabiera indywidualna sytuacja dłużnika.

Umowa przewłaszczenia nieważna!

Coraz bardziej zauważalną tendencją firm pożyczkowych jest wykorzystywanie w ramach zabezpieczenia roszczeń z tytułu zawieranej umowy tzw. umowy przewłaszczenia. W skrócie polega ona na zawarciu umowy pomiędzy pożyczkobiorcą a pożyczkodawcą w ramach której ten pierwszy przenosi własność takiej nieruchomości na rzecz firmy pożyczkowej zachowując prawo zamieszkiwania w lokalu. Naturalnie firma pożyczkowa formalnie jest zobowiązana do zwrotnego przeniesienia prawa własności w przypadku spłaty udzielonej pożyczki. Wystarczy jednak opóźnienie w spłacie i wypowiedzenie takiej umowy, aby pożyczkodawca stał się permanentnym właścicielem nieruchomości. Bez sądu, bez egzekucji, nierzadko za ułamek wartości nieruchomości. Proste?

Nowe przepisy eliminują te praktyki. W ramach art. 3871 k.c. przewidziano sankcję nieważności dla umów, które przewidują przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości, gdy:

1. wartość nieruchomości jest wyższa niż wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych powiększonych o wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od tej wartości za okres 24 miesięcy, lub
2. wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych nie jest oznaczona, lub
3. zawarcie tej umowy nie zostało poprzedzone dokonaniem wyceny wartości rynkowej nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę.

Wracając więc do wcześniejszego przykładu, gdy w ramach umowy pożyczki otrzymamy 10 tys. złotych a będziemy musieli zwrócić np. 20 tys. nieważną będzie umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości o wartości np. 500 tys. złotych. Istotnym jest, że sankcja nieważności następuje z mocy samego prawa.

Kara za lichwiarstwo!

Ostatnią doniosłą zmianą legislacyjną jest wprowadzenie sankcji karnych za działania lichwiarskie. Oddając głos ustawodawcy wskazać należy, iż zgodnie z art. 304 § 2 k.k. „Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie , podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”.

„Tej samej karze podlega, kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie. ” (§ 3).

Wprowadzając powyższe zmiany ustawodawca dał wyraźny sygnał, iż próba obchodzenia dotychczasowych regulacji dotyczących maksymalnych kosztów pożyczek spotkać się może z surowymi konsekwencjami.

Czas pokaże czy wprowadzone zmiany będą skutecznym instrumentem do walki z nierzetelnymi instytucjami finansowymi. Zauważyć jednak wypada, że ich uchwalenie już teraz stanowi jasny sygnał, iż problem został dostrzeżony, co niewątpliwie należy ocenić pozytywnie.

autor: radca prawny Tomasz Ogulewicz
Lange Kancelaria Prawna Spółka Partnerska Radcowie Prawni
Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa, a jego charakter jest wyłącznie informacyjny.

Po więcej publikacji zapraszam na naszego BLOGA