Podważenie testamentu

Po co kwestionować testament?

Jeżeli masz uzasadnione przypuszczenie, że sporządzony przez spadkodawcę testament

• jest niezgodny z jego wolą ,
• został sporządzony pod naciskiem innej osoby ,
• czy był sporządzony w stanie, w którym testator nie był w stanie logicznie myśleć

powinieneś poważnie zastanowić się, czy nie warto, a nawet czy nie trzeba, zakwestionować testamentu.

W sytuacji, kiedy testament zostanie skutecznie zakwestionowany, spadkodawcy dziedziczą zgodnie z ustawową (przykładowo: spadek po zmarłym X przypada w częściach jego żonie i synom, a nie w całości obcej osobie, które była powołana w testamencie) .

Testament

Testament to forma rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Jako spadkodawca możesz w każdej chwili odwołać cały testament lub jego poszczególne postanowienia pamiętaj, że musisz zrobić to samodzielnie, a nie przez przedstawiciela, czy pełnomocnika.

Odwołanie testamentu

W celu odwołania testamentu należy go: zniszczyć, sporządzić nowy, w którym odwoła się poprzedni testament lub dokonać w pierwotnym testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Miej na uwadze, że jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Rodzaje testamentów

Testamenty dzielimy na zwykłe i szczególne.

Testamenty zwykłe

• holograficzny , tzw. odręczny – wystarczy, że spadkodawca sporządzi testament w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Brak daty automatycznie nie powodu nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów;
• notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego;
• allograficzny – sporządzony przez spadkodawcę w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.

Testamenty szczególne

• ustny – jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
• podróżny – podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
• wojskowy

Należy pamiętać, że testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Wola testowania

Wola testowania to wola i świadomość dokonania czynności prawnej na wypadek śmierci. Testator musi obejmować swoją świadomością fakt regulowania losów majątku na czas po swojej śmierci.

Kiedy testament jest nieważny?

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Powyżej zostały opisane tzw. wady oświadczenia woli , które w przypadku testamentu nawiązują do tzw. teorii woli, przedkładającej wolę wewnętrzną testatora nad zewnętrzny jej wyraz. Mogą one zaistnieć zarówno przy sporządzaniu, jak i przy odwoływaniu testamentu.

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może wynikać przykładowo z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, (chociażby nawet przemijającego), zaburzenia czynności psychicznych. Wystarczy, że wada ta istniała w momencie składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli. Zatem do nieważności testamentu dojdzie, jeżeli w chwili jego sporządzenia wystąpiły choćby przemijające zaburzenia czynności psychicznych (np. wskutek nadużycia alkoholu, przedawkowania lekarstw, wysokiej gorączki, braku snu) . Natomiast, gdy np. choroba psychiczna testatora uległa okresowemu cofnięciu, testament pozostaje ważny.

Opinia biegłego lekarza

Ocena stanu umysłowego spadkodawcy w chwili składania oświadczenia ostatniej woli wymaga najczęściej wiedzy specjalistycznej, z czym wiąże się konieczność powołania biegłego (np. psychiatrę, neurochirurga) przez są i stanowi standardową procedurę przy kwestionowaniu testamentu. Nie stoi na przeszkodzie wydaniu opinii biegłego fakt, że osoba, której opinia miałaby dotyczyć, nie żyje. Akceptacja takiego stanowiska prowadziłaby do niemożności wykazania nieważności testamentu z przyczyny wymienionej w Kodeksie Cywilnym.

Dowody stwierdzające słabość umysłową testatora przed i po zdziałaniu rozporządzenia ostatniej woli nie wystarczają do przyjęcia, że testator w chwili sporządzenia testamentu znajdował się w stanie niezupełnej przytomności umysłu.

Nie ma podstaw do pozbawienia testamentu samobójcy mocy prawnej, jeżeli ustalone zostało, że testament był sporządzony na długi czas przed samobójstwem, kiedy testator był zdrów na umyśle, lub że testator do chwili śmierci był w pełni sił psychicznych.

Pozostawanie przez spadkodawcę pod wpływem błędu

Pozostawienie przez spadkodawcę pod wpływem błędu tłumaczy się w ten sposób, że gdyby nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu tej treści. Nie ma znaczenia, czego błąd dotyczy (np. treści lub celu testamentu), ani czy został on wywołany umyślnie lub nieumyślnie przez inne osoby, czy też pojawił się z winy lub bez winy testatora.

Sporządzenie testamentu pod wpływem groźby.

Testament uznaje się za nieważny, kiedy został sporządzony pod wpływem groźby. Groźba istnieje wtedy, gdy pewna osoba deklaruje spadkodawcy zamiar spowodowania negatywnych dla niego konsekwencji w celu wywołania po jego stronie stanu zagrożenia (sytuacji przymusowej), co ma skłonić spadkodawcę do złożenia oświadczenia ostatniej woli o określonej treści. Groźba ta nie musi zwiastować poważnego niebezpieczeństwa, ani być skierowana naprzeciwko konkretny dobrom, jak mienie, zdrowie czy życie. Musi jednak spowodować, że spadkodawca sporządzi testament o treści nieodpowiadającej jego rzeczywistej woli i musi zostać wywołana zachowaniem innej osoby. Zatem groźba nie może wynikać z wewnętrznych lęków i obaw spadkodawcy przykładowo przed wystąpieniem zjawisk od człowieka niezależnych (np. klęski żywiołowej).

Sugestie osób trzecich podczas sporządzania testamentu

Sugestie osób trzecich nie wyłączają automatycznie swobody testatora w podjęciu decyzji. W przeciwnym wypadku niemal każde oświadczenie woli byłoby dotknięte wadą wskazaną w art. 945 § 1 pkt 1 Kodeksu Cywilnego, ponieważ rzadko człowiek działa zupełnie swobodnie. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może bowiem być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona .
Nieważny jest testament sporządzony przez spadkodawcę, który z powodu wieku i chorób osłabiających jego aktywność i siłę woli, nie jest w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom innych osób, pod których opieką pozostaje. Sporządzenie przez spadkodawcę testamentu jedynie po to, aby uwolnić się od natrętnych nalegań jakiejś osoby, należy ocenić jako działanie bez woli testowania.

Co do testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego – gdyby spisywanie testamentu odbywało się w ten sposób, że notariusz zadawałby pytania, a testator tylko na nie odpowiadał, zachodziłoby uzasadnione domniemanie istnienia wpływu ze strony notariusza na wolę testatora, co naturalnie wykluczałoby ważność testamentu.

Testament sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu albo pod wpływem groźby jest zawsze nieważny.

Jednak mogą zaistnieć sytuacje, kiedy błąd lub groźba będą powodować nieważność tylko tej części testamentu, której dotyczą. Jeżeli jednak bez tej części cały testament nie zostałby sporządzony, to nieważność obejmie wszystkie zapisy i rozporządzenia..

Przedawnienie

Pamiętaj, że na wyżej wymienione przyczyny (wady oświadczenia woli) możesz powoływać się do trzech lat, licząc od dnia, w który dowiedziałeś się o przyczynie nieważności i maksymalnie do dziesięciu lat od momentu otwarcia spadku. Upływ wyżej wskazanych terminów wyłącza możliwość powołania się na nieważność testamentu przez osobę zainteresowaną oraz uwzględnienie tej nieważności przez sąd z urzędu.

Testament nieprecyzyjny

Nieprecyzyjność dyspozycji spadkodawcy zawartych w testamencie nie przesądza jego nieważności. Pociąga natomiast za sobą konieczność dokonania wykładni, ustalenia treści dokonanych w nim rozrządzeń z uwzględnieniem reguł określonych w art. 948 § 1 i 2 k.c.
Testament w formie aktu notarialnego
Okoliczność, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, nie stoi na przeszkodzie udowadnianiu jego nieważności. W tego typu sprawach praktycznie zawsze jak świadek zeznaje notariusz, który sporządził testament. Co istotne przekonanie przesłuchanego w charakterze świadka notariusza co do stanu poczytalności spadkodawczyni w chwili sporządzania testamentu nie jest dla sądu wiążące. Wartość tego dowodu polega na tym, że składający zeznania jest osobą godną zaufania jako osoba postronna i urzędowa, ale zeznania tego świadka podlegają ogólnym zasadom co do ich oceny przez Sąd, więc nie przesądzają automatycznie o autentyczności testamentu.
Stwierdzenie przez notariusza, iż testator jest zdrowy na umyśle, jest tylko spostrzeżeniem, wyprowadzonym z subiektywnych wrażeń i rozmowy, jednak notariusz może się mylić w swoich wnioskach co do poczytalności testatora, a zatem stwierdzenie takie nie jest dowodem, który by nie mógł być obalony przez dowody przeciwne.

Do jakiego Sądu?

Kwestionujemy testamenty w postępowaniu o stwierdzenie o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, które toczą się przed sądem rejonowym. Powództwo o ustalenie nieważności testamentu jest niedopuszczalne. Przyczyn nieważności testamentu, dochodzonych w postępowaniu w pierwszej instancji, nie można uzupełniać w skardze apelacyjnej.

Zasięgnij opinii prawnika

Jeżeli czeka Cię postępowanie w sprawie spadkowej lub masz wątpliwości czy jest sens kwestionować testament, odezwij się do mnie – umów się na wizytę telefonicznie (695673659), za pośrednictwem poczty mailowej (kontakt@adwokat-boladz.pl).

Porady udzielane są w biurze Kancelarii Adwokackiej, telefonicznie i online (mail, Skype, Whatsapp).

Sprawdź również, kiedy możesz odrzucić spadek ( https://adwokat-boladz.pl/odrzucenie-spadku/ ), zrzec się dziedziczenia ( https://adwokat-boladz.pl/zrzeczenie-sie-dziedziczenia/ ) lub zweryfikować, czy należy Ci się zachowek ( https://adwokat-boladz.pl/sprawdz-czy-nalezy-ci-sie-zachowek/ ).

adwokat Dominika Bołądź – prawnik od spraw spadkowych