Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Dzisiejszy wpis będzie poświęcony trudnemu tematowi. Postaram się go przedstawić w prosty i rzeczowy sposob, poparty przykładami  tak, by zobrazować sytuacje, w których do pozbawienia władzy rodzicielskiej może rzeczywiście dojść. Na początek jednak dwie uwagi o charakterze ogólnym:

I UWAGA ogólna: czym jest władza rodzicielska? To - najprościej ujmując - prawa i obowiązki rodziców wobec dziecka ( obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw ). Przysługuje ona obojgu rodzicom. Powstaje z chwilą narodzin dziecka i trwa aż do momentu ukończenia przez nie 18 roku życia.

II UWAGA ogólna: sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

1. W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym sprecyzowane zostały trzy (obligatoryjne) przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej. Są to okoliczności, kiedy:

a) władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo

b) jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub

c) w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

2. Występuje jeszcze jedna przesłanka fakultatywna pozbawienia władzy rodzicielskiej - kiedy utrzymują się przyczyny umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej - wówczas sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej rodzica/rodziców. 

Jak rozumieć przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej ?

Ad 1a trwała przeszkoda - czyli taka, która nie ma przemijającego charakteru i wedle przewidywań będzie trwała przez długi czas. Przykłady: wyjazd rodzica za granicę przy braku zainteresowania dzieckiem, przebywanie w zakładzie karnym lub leczniczym, zaginięcie rodzica;

Ad 1b nadużywanie władzy rodzicielskiej - w tym wypadku podam od razu przykłady: stosowanie przez rodziców względem dziecka przemocy psychicznej, fizycznej (w szczególności kary cielesne), zmuszanie dziecka do pracy zarobkowej, wykorzystywanie go np. do uprawniania prostytucji, a nierzadko również wychowywanie dziecka w taki sposób, by w przyszłości mogło dopuszczać się przestępczych zachowań, czy też zamieszkiwanie z dzieckiem w takim środowisku, które niekorzystnie wpływa na jego rozwój i wychowanie, uniemożliwianie drugiemu z rodziców sprawowania pieczy nad dzieckiem (w szczególności zabaranie dziecka za granicę wbrew jego woli) = pozbawienie dziecka jego środowiska rodzinnego, opieki dwojga rodziców;

Ad 1c - rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka - przy definiowaniu tej przesłanki istotne są dwa czynniki: rodzaj zaniedbywanych obowiązków i ich stopień. Jeśli chodzi o pierwszy czynnik - są to przypadki zaniechania przez rodziców realizacji podstawowych czynności, związanych z prawidłowym rozwojem dziecka. Natomiast co, do drugiego czynnika, to: zaniedbywanie przez rodziców obowiązków musi mieć rażący charakter, czyli skrajny, rzucający się w oczy, przesadny, często również długotrwały. Przykłady: nieuiszczanie świadczeń alimentacyjnych, narażanie dziecka na niebezpieczeństwo (np. utraty zdrowia), prowadzenie przez rodziców nagannego trybu życia, niezapewniającego dziecku prawidłowego rozwoju, np. alkoholizm, zażywanie narkotyków, porzucenie dziecka itd.

Na zakończenie dodam, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej może dojść poprzez złożenie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej do sądu rejonowego wydziału rodzinnego i nieletnich. Może go złożyć jedno z rodziców albo podmiot trzeci, np. policja zawiadomiona o kryzysowej sytuacji w rodzinie.

Warto również wspomnieć, że rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej w dalszym ciągu zachowuje prawo do kontaktów z dzieckiem (chyba że orzeczono w tym przedmiocie zakaz) oraz jest zobowiązany do łożenia na utrzymanie dziecka.