Prawa strony w postępowaniu administracyjnym

Czy w ostatnim czasie składałeś wniosek do urzędu? Być może ostatnio otrzymałeś z urzędu zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego. Jeżeli któreś z tych zdarzeń miało miejsce oznacza to, że jesteś stroną postępowania administracyjnego wszczętego przez organ, a tym samym przysługują tobie określone prawa.

Z niniejszego artykułu dowiesz się, jakie są prawa strony w postępowaniu administracyjnym, czyli jakie masz możliwości działania w postępowaniu administracyjnym.

Kim jest strona postępowania administracyjnego?

Zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.), stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.

Innymi słowy, jesteś stroną postępowania wtedy, jeżeli rozstrzygnięcie organu wpływa na twoje prawa bądź obowiązki. Możliwy i zarazem bardzo częsty scenariusz zakłada udział więcej niż jednej strony w postępowaniu administracyjnym. Wynika to z faktu, że ta sama decyzja administracyjna może być źródłem praw dla jednej strony i jednocześnie źródłem obowiązku dla strony przeciwnej.

Przykład: Decyzja o wywłaszczeniu określonej nieruchomości powoduje, że osoba wywłaszczona traci prawo własności tejże nieruchomości. Jednakże z takiej decyzji wynika również spoczywający na nowym właścicielu obowiązek zapłaty wywłaszczonemu odpowiedniego odszkodowania. Tym samym, w najprostszym scenariuszu, stronami postępowania o wywłaszczenie będą: osoba wywłaszczona, która traci nieruchomość oraz nowy właściciel nieruchomości, obowiązany do zapłaty odszkodowania za tę utratę.

Najważniejsze prawa strony postępowania administracyjnego

Prawa, które przysługują tobie jako stronie postępowania administracyjnego, zasadniczo dotyczą takich kwestii jak: załatwienie sprawy w rozsądnym terminie, czynny udziału w postępowaniu, uzyskiwanie informacji o stanie oraz przebiegu postępowania, a także składanie środków odwoławczych. Warto o nich wiedzieć, żeby nie być jedynie biernym uczestnikiem działań organu. Odpowiednio wczesne podjęcie stosownych działań może przyczynić się do wydania korzystnego dla ciebie rozstrzygnięcia, a także przyśpieszyć jego wydanie.

Poszczególne uprawnienia zostaną omówione poniżej.

Prawo do zaznajomienia się ze stanem sprawy

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 73 § 1 k.p.a. strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Oznacza to, że na każdym etapie postępowania administracyjnego masz prawo do zapoznania się z aktami postępowania administracyjnego. Skorzystanie z tego prawa pozwoli tobie na ustalenie, na jakim etapie jest sprawa oraz jakie dowody zostały zebrane przez organ. Wiedząc, jakie dokumenty zostały dotychczas zebrane w sprawie oraz czego ewentualnie brakuje, będziesz miał możliwość podjęcia odpowiednich działań.

K.p.a. stanowi, że wskazane wyżej czynności dokonywane są „w lokalu organu administracji publicznej w obecności pracownika tego organu”. Jednakże pandemia COVID-19 wymusiła w tym zakresie znaczące zmiany. Ustawa z 2 marca 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych umożliwia organowi udostępnienie akt sprawy bądź poszczególnych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy drogą elektroniczną. W związku z tym masz możliwość zapoznania się z aktami sprawy również poza siedzibą urzędu.

Powyższe uprawnienie nie dotyczy akt sprawy zawierających informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, albo wyłączonych przez organ administracji publicznej ze względu na ważny interes państwowy.

Odmawiając udostępnienia akt sprawy, organ administracji publicznej wydaje postanowienie, które możesz zaskarżyć zażaleniem do organu wyższego stopnia.

Prawo do czynnego udziału w postępowaniu administracyjnym

Prawo do czynnego udziału w postępowaniu administracyjnym obejmuje całość postępowania administracyjnego i składa się z kilku aspektów. K.p.a. nakłada na organ administracji następujące obowiązki w tym zakresie.

Przede wszystkim organ musi ciebie zawiadomić o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. Jako strona postępowania masz prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, możesz zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia.

W postępowaniu administracyjnym obowiązek wyjaśnienia wszelkich istotnych okoliczności w sprawie spoczywa na organie administracji publicznej. Nie oznacza to jednak, że twoja rola w postępowaniu administracyjnym sprowadza się do biernego oczekiwania na działania organu. Kodeks postępowania administracyjnego daje tobie możliwość składania wniosków dowodowych. Organ powinien uwzględnić twój wniosek dowodowy, jeżeli dotyczy on okoliczności mającej znaczenie dla sprawy. Warto korzystać z tej możliwości. Jeżeli przyjmiesz bierną postawę w swojej sprawie, ryzyko jej niekorzystnego wyniku będzie znacznie wyższe.

Prawo do końcowego zaznajomienia się z materiałem dowodowym

Przed wydaniem decyzji administracyjnej organ ma obowiązek zawiadomić ciebie o możliwości zapoznania się ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Ponadto powinien on umożliwić tobie przedstawienie końcowego stanowiska w sprawie. Dodatkowo, jeżeli postępowanie zostało wszczęte na twój wniosek, organ jest obowiązany do wskazania przesłanek, których nie spełniłeś, a które mogą skutkować wydaniem decyzji niezgodnej z twoim żądaniem.

Jeżeli posiadasz istotne dowody w sprawie, to jest ostatni moment na to, żeby je przekazać.

Od powyższej zasady można odstąpić w dwóch przypadkach. Pierwszy z nich dotyczy sytuacji, gdy sprawa nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną. Drugi z nich dotyczy sytuacji, w której wszystkie strony zrzekły się tego prawa.

Powyższe ma na celu przeciwdziałanie sytuacji, w której organ administracji zaskoczyłby ciebie treścią rozstrzygnięcia. Ponadto nałożenie na organ obowiązku wskazania niespełnionych przez ciebie przesłanek ma umożliwić tobie podjęcie odpowiednich działań zaradczych. Zatem jeżeli otrzymasz od organu pismo o powyższej treści, przeczytaj je uważnie. W razie wątpliwości skontaktuj się z urzędnikiem prowadzącym twoją sprawę albo zwróć się o pomoc do profesjonalnego pełnomocnika. Ignorowanie korespondencji przychodzącej z urzędu nigdy nie jest dobrym pomysłem.

Prawo do załatwienia sprawy w rozsądnym terminie

Organ powinien działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Sprawy wymagające zebrania dowodów organ powinien załatwić w ciągu miesiąca, maksymalnie dwóch. Natomiast sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, organ powinien załatwić niezwłocznie.

W praktyce dotrzymanie powyższych terminów często jest niezmiernie trudne. Nie zwalnia to jednak organu z obowiązku zajęcia się twoją sprawą i jej prawidłowego załatwienia w możliwie szybkim terminie. Jeżeli organ nie wywiązuje się z tego obowiązku i nadmiernie przedłuża postępowanie, możesz temu przeciwdziałać. O tym, jakimi środkami możesz zwalczać przewlekłość bądź bezczynność organu, dowiesz się tutaj .

Prawo do zaskarżenia decyzji

Jeżeli organ wydał niekorzystną dla ciebie decyzję, masz prawo ją zaskarżyć do organu wyższego stopnia. O tym, w jaki sposób złożyć odwołanie oraz o przebiegu postępowania odwoławczego, dowiesz się tutaj .