Prawo a szczepienia ochronne.

Kwestia szczepień obowiązkowych jest tematem coraz bardziej kontrowersyjnym. Coraz częściej zdarzają się również przypadki odmowy szczepień, a pacjenci żądają podpisania przez lekarzy pisma gwarantującego brak powikłań oraz wymagają przedstawienia szczegółowej wiedzy na temat szczepień. Bardzo często treść tych pytań odpowiada treści pisma pobieranego ze strony stopnop.

( http://stopnop.com.pl/lekarz-chce-szczepic-twoje-dziecko-musi-odpowiedziec-na-te-pytania ).

W tym kontekście należy podkreślić, że lekarz oczywiście ma prawo odmowy podpisania tego typu oświadczenia.

Warto również przypomnieć, że lekarz ma obowiązek udzielania pacjentowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia oraz metodach diagnostycznych i leczniczych. Zauważyć trzeba, że prawo do informacji  o stanie zdrowia obejmuje informacje o typowym przebiegu i skutkach danej procedury medycznej. W wyroku z 27 sierpnia 1968 r. (I CR 325/68)56 Sąd Najwyższy stwierdził, że dla skuteczności zgody pacjenta na zabieg (w celu uzyskania możliwości postawienia prawidłowej diagnozy i zastosowania odpowiedniej metody leczenia) wystarcza, że lekarz – nie dzieląc się z chorym swoimi podejrzeniami – poinformuje go o rodzaju zabiegu oraz jego bezpośrednich, zwykłych i typowych skutkach . Lekarz powinien więc wyjaśnić pacjentowi cel i rodzaj zabiegu oraz zwykłe jego następstwa, natomiast nie potrzebuje, a często nawet – ze względu na samopoczucie i zdrowie chorego – nie powinien zapoznawać go z następstwami nietypowymi (nieobjętymi normalnym ryzykiem), które mogą wystąpić w szczególnych przypadkach powikłań (pat. wyroku Sądu Najwyższego z 20 listopada 1979 r. (IV CR 389/79).

Wobec tego prawo do informacji w przypadku szczepień powinno obejmować informacje o podstawowych celach tej procedury, jej przebiegu i skutkach, ewentualnych przeciwwskazaniach.

Trzeba mieć również świadomość, że poddanie siebie czy dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym jest obowiązkiem prawnym. Wobec tego jeżeli nie ma przeciwskazań zdrowotnych osoba nie może odmówić poddania siebie czy dziecka tej procedurze medycznej. Z art. 5 ust. 1 i 17 ust. 1 ustawy z 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi wynika wprost, że osoby przebywające na terytorium kraju są obowiązane, na zasadach określonych w tej ustawie, do poddania się szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych wskazuje, że obowiązkiem szczepień ochronnych są objęte m.in. choroby zakaźne takie jak błonica, krztusiec, tężec. Kalendarz szczepień jest ustalany przez Główny Inspektorat Sanitarny, a zatwierdzany przez Ministerstwo Zdrowia.

Obecny kalendarz szczepień wynika z Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 4 stycznia 2017 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2017 – ( https://gis.gov.pl/images/ep/so/pso_2017_-_nowelizacja.pdf ).

Należy pamiętać, że w przypadku nie wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego podmiot udzielający świadczeń medycznych ma obowiązek powiadomienia o tym fakcie Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zgodnie z art. 17 ust. 8 pkt 2 cytowanej wyżej ustawą osoby przeprowadzające szczepienie ochronne sporządzają sprawozdania z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych oraz sprawozdania ze stanu zaszczepienia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną, które przekazują państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu. Organ ten może podjąć czynności mające na celu nakłonienie osoby do realizacji obowiązku szczepień. Niemniej nie jest uprawniony do wydania decyzji administracyjnej w tym zakresie.

Jednak jak podkreślono w licznym orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2016 r., sygn. akt V KK 306/15) obowiązek poddania małoletniego dziecka szczepieniom ochronnym wynika bezpośrednio z przepisów ustawy, czyli z mocy prawa, stąd nie ma podstaw do wydawania w tym przedmiocie przez organy inspekcji sanitarnej decyzji administracyjnej. Organy te nadzorują obowiązek poddawania dzieci szczepieniom ochronnym. Natomiast uprawnionym organem egzekucji w zakresie tych obowiązków jest wojewoda (zgodnie z art. 20 § 1 pkt 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Wobec tego w przypadku upłynięcia terminów wykonania obowiązku poddania dziecka szczepieniom ochronnym przez jego rodzica lub opiekuna państwowy powiatowy inspektor sanitarny, jako organ PIS uprawniony do żądania wykonania w drodze egzekucji administracyjnej obowiązku poddawania dzieci szczepieniom ochronnym, powinien zgodnie z dyspozycją art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji za pocztowym potwierdzeniem doręczenia przesyłki poleconej wysłać osobie zobowiązanej (lub osobom zobowiązanym) do poddania dziecka szczepieniom ochronnym pisemne upomnienie zawierające wezwanie do wykonania tego obowiązku, z pouczeniem o skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego w przypadku jego niewykonania. Po upływie 7 dni od doręczenia tego upomnienia (konieczne jest potwierdzenie jego doręczenia) państwowy powiatowy inspektor sanitarny będący wierzycielem ww. obowiązku powinien niezwłocznie skierować wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego do wojewody właściwego dla miejsca zamieszkania zobowiązanego (rodzica lub opiekuna dziecka) lub w przypadku braku miejsca zamieszkania właściwego ze względu na miejsce pobytu zobowiązanego.

Grzywna w tym wypadku zgodnie z art. 121 ustawy o postepowaniu egzekucyjnym w administracji może jednorazowo wynieść w maksymalnej wysokości do 10 tys. zł. Może ona być nakładana wielokrotnie, ale łączna suma grzywien w celu przymuszenia nie może przekroczyć 50 tys. zł.

Niezależnie od uregulowań wynikających z prawa administracyjnego, uchylenie się od obowiązku poddania dziecka szczepieniu ochronnemu stanowi również wykroczenie określone w art. 115 § 2 Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z powołanym przepisem karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany podlega osoba sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddająca jej obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu lub badaniu.

Podsumowując, podkreślić trzeba, że ustawowy obowiązek szczepień ochronnych oznacza niedopuszczalność korzystania z tzw. klauzuli sumienia tj. uprawnienia pacjenta do odmowy poddania się świadczeniu zdrowotnemu z powołaniem się na art. 16 ustawy o prawach pacjenta. Jak trafnie wskazuje się w orzecznictwie art. 16 tej ustawy znajduje zastosowanie, jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej (art. 15). Taką zaś odrębną ustawą jest m.in. ustawa o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która przewiduje obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym. Ustawa ta nie przewiduje prawa pacjenta do odmowy wyrażenia zgody na szczepienie ochronne, wręcz odmiennie - statuuje ogólny obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym. Jedynie w sytuacji wskazań lekarskich, gdy lekarskie badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia, lekarz kieruje osobę objętą obowiązkiem do konsultacji specjalistycznej (art. 17 ust. 5 ustawy) (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 lutego 2017 r., VII SA/Wa 819/16).

Jednocześnie w wielu wypadkach rzetelna informacja na temat szczepień i skutkach ich braku może pacjentom ułatwić decyzję o podaniu się danej procedurze medycznej.