Prawo do urlopu wypoczynkowego

Prawo do urlopu wypoczynkowego jest jednym z praw obywatelskich zagwarantowanych w Konstytucji. Zgodnie z treścią przepisu art. 66 ust. 2 Konstytucji, pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. O znaczącej randze prawa do urlopu świadczy także fakt, iż należy ono do podstawowych zasad prawa pracy, na co bezpośrednio wskazuje lokalizacja przepisu art. 14 Kodeksu pracy (regulującego prawo do wypoczynku), w rozdziale drugim Kodeksu pracy zatytułowanym „podstawowe zasady prawa pracy”. Z kolei szczegółowe unormowanie dotyczące pracowniczych urlopów wypoczynkowych zostało zawarte w rozdziale siódmym Kodeksu pracy w przepisach art. 152 – 173.

Czym jest urlop?

W myśl art. 152 Kodeksu pracy, urlop jest płatną przerwą od świadczenia pracy w celu regeneracji sił po dłuższym okresie pracy, którą cechuje:
– cykliczność – przysługuje corocznie (w każdym roku kalendarzowym pracownik nabywa prawo do urlopu),
– nieprzerwalność (podzielenie przysługującego urlopu na części jest możliwe tylko na wniosek pracownika, przy czym jedna część powinna obejmować co najmniej 14 dni kalendarzowych),
-odpłatność (za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował).

Prawo do urlopu jest osobiste i niezbywalne

Podkreślić także należy, iż prawo do urlopu ma charakter osobisty i niezbywalny. Zatem prawa do urlopu nie można się zrzec. Jak wskazuje, M. Nałęcz w Komentarzu do Kodeksu pracy pod red. W. Muszalskiego, zakaz zrzekania się prawa do urlopu ma charakter bezwzględnie obowiązujący, a wszelkie postanowienia w tym przedmiocie, które są odmienne od zasad kodeksowych, nie wywołują skutków prawnych.

Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego pracownik nabywa w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskując prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa „z góry” w każdym następnym roku kalendarzowym (art. 153 Kodeksu pracy).

Wymiar urlopu wypoczynkowego

Wymiar urlopu uzależniony jest od stażu pracy i odpowiednio wynosi:

– 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,

– 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Co ważne, urlopu udziela się w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu, w dni robocze (te, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy). Zatem jeden dzień urlopu zazwyczaj odpowiada 8 godzinom pracy. Istnieją jednak sytuacje, gdy dobowa norma czasu pracy nie wynosi 8 godzin i wówczas pracownikowi należy udzielić urlopu w wymiarze obowiązującej go dobowej normie czasu pracy. Tytułem przykładu można wskazać, iż skrócony czas pracy dotyczy osób niepełnosprawnych, które posiadają znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności, co oznacza, że w przypadku tych osób jeden dzień urlopu odpowiada 7 godzinom pracy.

Zgodnie z zasadą wyrażoną w przepisie 154 § 2 Kodeksu pracy, wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Zatem podstawą wymiaru urlopu proporcjonalnego jest urlop w pełnym wymiarze, tj. 20 lub 26 dni (w zależności od stażu pracy), przy czym udziela się go w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu, a niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia. Dla przykładu, gdy pracownik jest zatrudniony na 3/4 etatu oraz posiada dziesięcioletni staż pracy, przysługuje mu urlop w wymiarze 20 dni (3/4 z 26 dni = 19,5, co po zaokrągleniu daje 20 dni).

Przy obliczaniu stażu pracy należy pamiętać, że do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, dolicza się następujące okresy nauki, tj. z tytułu ukończenia:
– zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
– średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
– średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
– średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
– szkoły policealnej – 6 lat,
– szkoły wyższej – 8 lat

Jednakże w/w okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Ponadto, za M. Zielenieckim wskazać należy, że do stażu urlopowego zaliczeniu podlegają także inne okresy, jak na przykład odbyta służba wojskowa, okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych bądź okres przebywania na urlopie bezpłatnym.

Wykorzystanie urlopu wypoczynkowego

Na zakończenie należy wskazać, że wykorzystanie urlopu wypoczynkowego powinno nastąpić w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabywa prawo do urlopu. Natomiast zaległy urlop wypoczynkowy trzeba wykorzystać do końca września kolejnego roku kalendarzowego. Termin urlopu wypoczynkowego powinien zostać uwzględniony w planie urlopów, a w sytuacji, gdy u danego pracodawcy taki plan nie jest ustalany – w porozumieniu z pracownikiem. Należy jednak pamiętać, że udzielenie urlopu wypoczynkowego należy do decyzji pracodawcy.

Źródła:
– M. Nałęcz, w: Kodeks pracy. Komentarz, pod red. W. Muszalskiego, Warszawa 2013
– M. Zieleniecki, w: Kodeks pracy. Komentarz, pod red A. Sobczyka , Warszawa 2015
– G. Orłowski, w: Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K. Walczaka, Legalis 2015