Przebieg postępowania wywłaszczeniowego

Wywłaszczenie może zostać dokonane jedynie na cele publiczne (wymienione wyczerpująco w art. 6 ustawy) i tylko wtedy, gdy cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy. Pamiętać bowiem trzeba, że wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego, z pewnymi wyjątkami, każdorazowo musi być poprzedzone rokowaniami o nabycie nieruchomości w drodze umowy. Rokowania są prowadzone między starostą wykonującym zadania z zakresu administracji rządowej a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, a także osobą, której przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe. Oznacza to, że decyzja może zostać wydana dopiero po wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego, które z kolei nie może być zainicjowane bez przeprowadzonych uprzednio rokowań. Ponadto wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego może nastąpić dopiero po bezskutecznym upływie dwumiesięcznego terminu do zawarcia umowy w ramach rokowań. Termin ten powinien zostać wyznaczony na piśmie. Postępowanie wywłaszczeniowe uważa się za wszczęte w dniu, w którym doręczono stronom (np. właścicielowi nieruchomości) stosowne zawiadomienie.

Nieruchomość może zostać wywłaszczona jedynie na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Jeśli wywłaszczenie ma nastąpić na rzecz Skarbu Państwa, wtedy postępowanie wywłaszczeniowe wszczynane jest z urzędu. W przypadku wywłaszczenia na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, wszczęcie następuje na wniosek organu wykonawczego tej jednostki (wójta, burmistrza, prezydenta w przypadku gminy, zarządu powiatu w przypadku powiatu i zarządu województwa w przypadku województwa).

Warto pamiętać, że wywłaszczenie może dotyczyć zarówno całej nieruchomości, jak i jedynie jej części. Jeżeli jednak wywłaszczeniem objęta jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele (np. nie będzie można jej zabudować), na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (w zależności od tego, na czyją rzecz następuje wywłaszczenie). Roszczenie to ma charakter cywilnoprawny, a zatem to na właścicielu lub użytkowniku wieczystym nieruchomości spoczywa każdorazowo ciężar dowodu, iż pozostała część nieruchomości nie będzie nadawać się do wykorzystania na dotychczasowe cele.