Przedawnienie roszczeń. Zmiany w przepisach.

Z dniem 9 lipca 2018 r. zmianie uległy przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia roszczeń. Przed zmianami ogólny termin przedawnienia roszczeń wynosił lat 10, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Podstawowym terminem przedawnienia był więc termin dziesięcioletni. Dotyczył on wszystkich cywilnoprawnych roszczeń majątkowych, z wyjątkiem tych, dla których ustawa przewiduje dłuższe lub krótsze terminy przedawnienia. Należy wskazać, że występują one w Kodeksie cywilnym stosunkowo często. Dziesięcioletni termin przedawnienia obowiązywał również dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu, orzeczeniem sądu polubownego, roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Wyjątkami od powyższej zasady są np. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, dla którego Kodeks cywilny ustanawia podwójny termin przedawnienia, tzn. trzyletni termin, ponieważ jego bieg powiązany jest z dowiedzeniem się poszkodowanego o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia, oraz dziesięcioletni, po upływie którego roszczenie odszkodowawcze przedawnia się niezależnie od tego, czy poszkodowany miał świadomość wyrządzonej szkody i znał jej sprawcę. Również dla roszczeń o naprawienie szkody, jeżeli wynikła ona ze zbrodni lub występku Kodeks cywilny przewiduje inny termin przedawnienia – dłuższy, dwudziestoletni. Ta różnorodność terminów przedawnienia sprawia, że przepisy o przedawnieniu nie tworzą jednolitego i prostego modelu. W praktyce ich stosowanie wywołuje trudności ze względu na konieczność ustalenia zakresu każdego przepisu ustanawiającego termin przedawnienia, a także rozstrzygnięcie relacji między poszczególnymi przepisami. ) .

Podstawowy dziesięcioletni termin przedawnienia dotyczy zasadniczo roszczeń wynikających z umów, np. o świadczenia ciągłe, jednorazowe (również gdy są one podzielone na raty), roszczeń niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, roszczeń odszkodowawczych wynikających z kontraktów, a także roszczeń wynikających z ustawy, np. z bezpodstawnego wzbogacenia, świadczenia nienależnego, prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, ale z wyłączeniem roszczeń deliktowych. Szczególny trzyletni termin przedawnienia ustanowiony został dla roszczeń o świadczenia okresowe, które wynikają zarówno z czynności prawnej, jak i z ustawy. Roszczenia o takie świadczenia występują w prawie zobowiązań. Roszczenie to ze swej istoty dotyczy świadczeń, które są spełniane powtarzalnie w regularnych odstępach czasu. Powtarzane regularnie świadczenia nie składają się na z góry ustaloną wielkość, lecz odnoszą się do czasu trwania zobowiązania. Tym różnią się świadczenia okresowe od świadczenia jednorazowego, które – choć może być rozłożone na pewną ilość rat– to ma z góry określoną wysokość i tworzy jedną całość. Każde ze świadczeń okresowych jest traktowane jako świadczenie samodzielne, dlatego roszczenie o każde świadczenie okresowe przedawnia się oddzielnie po upływie trzyletniego terminu przedawnienia. Do świadczeń okresowych należą: renty, świadczenia typu alimentacyjnego, tzw. raty umorzeniowe od pożyczek długoterminowych i kredytów, z reguły czynsze najmu lub dzierżawy, odsetki, wynagrodzenie za pracę.

Kodeks cywilny zastrzega trzyletni termin przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, ale nie przesądza, czy chodzi tu o roszczenia przysługujące przedsiębiorcy. W związku z tym przyjęto, że zróżnicowanie terminów przedawniania określonych w tym przepisie nie zależy od charakteru podmiotu, któremu to roszczenie przysługuje, ale wyłącznie od tego, czy takie roszczenie można zakwalifikować jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W dniu 9 lipca 2018 r. weszły w życie przepisy zmieniające ogólne terminy przedawnienia roszczeń. I tak obecnie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej nadal trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Dziesięcioletni ogólny termin przedawnienia został więc skrócony do lat sześciu. Ponadto koniec terminu przypada obecnie na ostatni dzień roku kalendarzowego, a więc w praktyce może dojść do sytuacji, gdy sześcioletni termin wydłuży się do niespełna siedmiu lat. Bardzo ważnym jest prześledzenie przepisów wprowadzających powyższe zmiany. Zgodnie bowiem z art. 5 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.  Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Powyższe oznacza, że bieg terminu przedawnienia dla roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 r. rozpoczyna się z chwilą wejścia w życie ustawy, a więc z dniem 9 lipca 2018 r. Od tego dnia należy liczyć nowy sześcioletni termin przedawnienia. Jeżeli jednak przedawnienie roszczenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem 9 lipca 2018 r. nastąpiłoby według poprzednich zasad wcześniej, to przedawnienie następuje według tego właśnie wcześniejszego terminu.