Przestępstwo niealimentacji – formy, tryb ścigania, podstawowe pojęcia.

Przestępstwo niealimentacji zostało spenalizowane w art. 209 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.. Kodeks karny (Dz. U. 2021 poz. 2345 z późn. zm.) (dalej k.k.) i posiada dwa typy:

a) podstawowy art. 209 § 1 k.k. ,,kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”,

b) kwalifikowany art. 209 § 1a k.k. ,,jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Zgodnie z treścią art. 209 § 1 k.k, aby można było stwierdzić, że sprawca dopuścił się popełnienia tego przestępstwa muszą zostać spełnione razem trzy główne przesłanki: i stnieć obowiązek alimentacyjny, sprawca musi uchylać się od jego spełnienia oraz powstać zaległość alimentacyjna za co najmniej 3 świadczenia okresowe lub wystąpić opóźnienie w płatności świadczenia innego niż okresowe, które trwa co najmniej 3 miesiące.

Podstawowym pojęciem w przypadku omawianego przestępstwa, jest obowiązek alimentacyjny , może on powstać na podstawie:

- prawomocnego wyroku sądu, w formie prawomocnej ugody zawartej w trakcie postępowania sądowego, ugody zawartej przed mediatorem i zatwierdzonej przez sąd, a także np. w formie umowy ,,alimentacyjnej” u notariusza. (szerzej o zobowiązaniu alimentacyjnym i jego wysokości w artykule https://www.specprawnik.pl/poradnik-prawny/od-czego-zalezy-wysokosc-alimentow-na-dziecko/ )

Jak wynika z art. 209 § 1 k.k., przestępstwo niealimentacji polega na uchyleniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego . Pojęcie ,,uchyla się” w kontekście omawianego przestępstwa oznacza sytuacje, w której osoba zobowiązana do płacenia alimentów mogłaby realizować ciążący na niej obowiązek ale pomimo takich możliwości nie wypełnia tego obowiązku,lekceważy go lub najprościej mówiąc nie chce go wypełnić.

Sąd rozpoznający sprawę o przestępstwo z art. 209 § 1 k.k, bada przyczynę niewywiązania się z obowiązku alimentacyjnego. Nasuwa się więc pytanie, w jakich sytuacjach ,,uchylanie się” może być traktowane, jako usprawiedliwione?. W tym celu należy zwrócić się do orzecznictwa, które jako przykład podaje ciężką chorobę, pobyt w szpitalu (uchwała SN z 9 czerwca 1976 r. VI KZP) ,a także odbywanie kary pozbawienie wolności, w sytuacji, gdy osadzony nie miał możliwości zarobkowych, ani nie posiadał innych źródeł finansowych, które pozwoliłyby uiszczać należności alimentacyjne (wyrok SN z 3 lipca 2007 r., III KK 144/07) .

Mogą zaistnieć również inne usprawiedliwione okoliczności, należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji, to sprawca powinien przekonać sąd, że zaszły okoliczności niezależne od jego woli, które faktycznie uniemożliwiły wykonanie obowiązku.

Z drugiej strony działaniami, które z pewnością nie wpłyną pozytywnie na ocenę zachowania sprawcy, będą takie okoliczności, jak porzucenie pracy, zmiana pracy na gorzej płatną.

Odnosząc się do kwestii powstania długu alimentacyjnego, ustawodawca posługuje się dwoma pojęciami :

a) zaległości równoważnej co najmniej 3 świadczeniom okresowym,która może powstać w sytuacji ,gdy osoba zobowiązana np. na mocy prawomocnego wyroku sądu do płacenia alimentów w kwocie po 600,00 PLN miesięcznie, nie uiszcza ich w ogolę przez okres 3 miesięcy lub dokonuje płatności niepełnych w kwotach po 300,00 PLN miesięcznie, wówczas po upływie 6 miesięcy powstanie zaległość równoważna 3 świadczeniom okresowym,

b) zaległości 3 miesięcznej w płatności świadczenia innego niż okresowe, na podstawie prawomocnego wyroku osoba może być zobowiązana do jednorazowego świadczenia np. na poczet przyszłych alimentów, wówczas, jeżeli nie wykona tego zobowiązania w terminie 3 miesięcy, naraża się na wypełnienie tej przesłanki.

Typ kwalifikowany niealimentacji spenalizowany został w art. 209 § 1a k.k., polega na spełnieniu przesłanek typu podstawowego, który został opisany wyżej, dodatkowo musi zostać zrealizowana przesłanka narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

W kodeksie karnym próżno szukać wyjaśnienia pojęcia podstawowych potrzeb życiowych, ciężko jest jednoznacznie wskazać, jakie potrzeby wchodzą w jego zakres, należy też brać pod uwagę, że wraz z rozwojem społeczno- ekonomicznym potrzeby będą ulegać zmianom. Aby lepiej zobrazować znaczenia tego pojęcia odniosę się do sytuacji dziecka uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych. Z pewnością nasz uprawniony ma prawo do wyżywienia zapewniającego prawidłowy rozwój, odzieży odpowiedniej do wieku, ochrony zdrowia, odpoczynku, kształcenia ogólnego w szkole, jak i kształcenia w zakresie zawodowym oraz życia na odpowiednim poziomie.

Zobowiązani do dostarczenia środków na wychowanie i utrzymanie dziecka, są najczęściej rodzice. Obowiązek alimentacyjny może polegać również na osobistych staraniach o wychowanie dziecka. W zdecydowanej większości przypadków jedno z rodziców wykonuje obowiązek alimentacyjny poprzez osobiste starania o wychowanie dziecka, a z kolei drugi rodzic zostaje zobowiązany do pokrywania w całości lub części kosztów utrzymania dziecka

Osoby oskarżone o niealimentacje z art. 209 § 1a k.k., często podejmują obronę twierdząc, że drugi rodzic uzyskuje dochody pozwalające na pokrycie podstawowych potrzeb dziecka lub bronią się argumentami dotyczącym wypłacania świadczeń przez Fundusz Alimentacyjny.

Taki sposób podjęcia obrony może okazać się nieskuteczny, bowiem wypłacane zaliczkowo świadczenia z Funduszu są traktowane jako pomoc od podmiotu niezobowiązanego, co może skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności z typu kwalifikowanego. Również obrona polegająca na podnoszeniu faktu zarobkowania przez rodzica wychowującego dziecka, może okazać się błędna. Taki argument może obronić się w stanie faktycznym, w którym rodzic wychowujący dziecko, jest w tak dobrej sytuacji materialnej, że świadczenie alimentacyjne nie wpływa na poziom życia dziecka. Może również zdarzyć się sytuacja, w której dziecko posiada swój majątek, który pozwala na zaspokojenie jego podstawowych potrzeb, w takiej sytuacji brak uiszczenia alimentów nie powinien skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności z typu kwalifikowanego.

Tryb ścigania przestępstwa niealimentacji, co do zasady następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec osoby niewywiązującej się z zobowiązania alimentacyjnego. Ściganie może nastąpić również z urzędu, dzieje się tak, kiedy uprawnionemu przyznano świadczenie rodzinne lub świadczenie w razie bezskuteczności egzekucji alimentacyjnej.

Art. 209 k.k. przewiduje dwie możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności za niealimentacje:

a) pierwszy dotyczy typu podstawowego, zgodnie z art. 209 § 4 k.k. nie podlega karze sprawca, który w terminie do 30 dni od pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty,

b) drugi dotyczy typu kwalifikowanego, zgodnie z art. 209 § 5 k.k., sąd odstąpi od wymierzenia kary wobec sprawcy, który w terminie do 30 dni od pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzeniu kary.

W następnym artykule poruszę temat kolejnych negatywnych konsekwencji niepłacenia przez zobowiązanych alimentów, które zostały uregulowane w innych aktach prawnych..