Rozliczenie z bankiem po ustaleniu nieważności umowy kredytu.

Ustalenie przez Sąd nieważności umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego do CHF ma doniosłe konsekwencje zarówno dla kredytobiorcy jak i banku. Aktualny staje się bowiem problem rozliczeń kwot wpłaconych przez obie strony na podstawie nieważnej umowy kredytu. O tym jakie są koncepcie rozliczeń stron nieważnej umowy kredytu oraz która aktualnie dominuje w orzecznictwie pisałem w jednym ze swoich wcześniejszych wpisów ( tutaj ). W tym wpisie natomiast postaram się przedstawić krok po kroku jakie działania powinien podjąć kredytobiorca, aby rozliczyć się z bankiem, przy jednoczesnym możliwie jak najlepszym zabezpieczeniu swoich interesów.

Oświadczenie o potrąceniu.

Pierwszą i najważniejszą czynnością jaką powinien wykonać kredytobiorca przy rozliczeniu nieważnej umowy kredytu jest złożenie drugiej stronie tej umowy oświadczenia o potrąceniu. Skutkiem takiego oświadczenia jest wzajemne umorzenie roszczeń (kredytobiorcy w stosunku do banku z tytułu wpłaconych rat, prowizji i innych należności oraz banku w stosunku do kredytobiorcy z tytułu wypłaconego kapitału) do wysokości wierzytelności niższej. Jak to wygląda w praktyce ? Jeżeli kredytobiorca pożyczył 300.000,00 zł, a tytułem dotychczasowej spłaty wpłacił na rzecz banku kwotę 330.000,00 zł, to wskutek złożonego oświadczenia o potrąceniu roszczenie banku o zwrot 300.000,00 zł ulega umorzeniu w całości, natomiast roszczenie kredytobiorcy zostaje obniżone do kwoty 30.000,00 zł.

Należy przy tym pamiętać, iż oświadczenie o potrąceniu można złożyć tylko wówczas gdy obie wierzytelności są wymagalne. Oznacza to, że przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu zarówno bank jak i kredytobiorca powinni wezwać drugą stronę do zapłaty z wyznaczeniem stosownego terminu, stawiając w ten sposób swoją wierzytelność w stan wymagalności.

Ugoda lub pozew o zapłatę.

Podstawowym problemem przy rozliczeniach po unieważnieniu umowy kredytu jest to, że bank zazwyczaj nie chce jako pierwszy realizować swojego roszczenia obawiając się że sam nie otrzyma (lub nie otrzyma w pełnej wysokości) należnego mu świadczenia. Stąd też banki stosują w takich sytuacjach zarzut zatrzymania- tj. wstrzymują się ze spełnieniem swojego świadczenia do momentu zaoferowania świadczenia przez kredytobiorcę. Oświadczenie o potrąceniu rozwiązuje ten problem. Dzięki jego złożeniu do rozliczenia pomiędzy stronami nieważnej umowy kredytu pozostaje jedynie kwota nadwyżki- a więc kwota dużo niższa od wyjściowej wartości roszczeń stron.

Jeżeli to kredytobiorca wpłacił więcej niż sam otrzymał, możliwe jest zawarcie ugody z bankiem. Jeżeli bank nie jest skory do zawarcia ugody, kredytobiorca powinien wystąpić o zapłatę tej kwoty na drogę postępowania sądowego.

Sytuacja komplikuje się jednak, jeżeli to kredytobiorca, pomimo dokonanego potrącenia, ma obowiązek zwrócić pieniądze do banku. W takiej sytuacji w pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy roszczenie banku nie jest przedawnione. Roszczenia banku przedawniają się co do zasady z upływem trzech lat. Sporne jest natomiast ustalenie momentu początkowego  biegu terminu przedawnienia. Istnieją poglądy, iż termin ten powinien biec do daty spełnienia świadczenia przez bank, a więc wypłaty kwoty kapitału. W takiej sytuacji roszczenie banku o zwrot spełnionego świadczenia w większości przypadków byłoby przedawnione. Zgodnie natomiast z drugą koncepcją bieg terminu przedawnienia roszczenia banku o zwrot kapitału rozpoczyna swój bieg z chwilą wyrażenia przez kredytobiorcę wiążącej i świadomej decyzji co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy (tak Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21).

Jeżeli roszczenie banku nie jest przedawnione, rozwiązaniem jest zawarcie ugody z bankiem w przedmiocie rozłożenia pozostałej do zapłaty kwoty na raty. Bank może się jednak na to nie zgodzić. W takiej sytuacji kredytobiorca- w ramach sprawy o zapłatę wytoczonej przez bank- może wnioskować o rozłożenie na raty należnego bankowi świadczenia, lub może ubiegać się o odroczenie terminu płatności.

Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

Jeszcze do niedawna kredytobiorcom towarzyszyła obawa, iż bank, po unieważnieniu umowy kredytu, będzie dochodził od nich wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Wątpliwości w tym zakresie rozwiał jednak Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. stwierdził, iż banki nie mają podstaw do dochodzenia wynagrodzenia za korzystnie z kapitału udostępnionego na podstawie nieważnej umowy kredytu.

Trybunał uznał, iż skoro powodem nieważności umowy kredytu było stosowanie przez bani niedozwolonych postanowień umownych, to jednocześnie nie jest możliwe, aby bank stosując tego rodzaju praktyki mógł z tego tytułu czerpać korzyści majątkowe.

Wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

Po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu kolejnym, nie mniej istotnym działaniem jakie powinni podjąć kredytobiorcy jest wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. Aby wystąpić z takim wnioskiem potrzebny jest tzw. list mazalny, czyli dokument w którym bank wyraża zgodę na wykreślenie księgi wieczystej. Jeżeli bank z jakiś powodów odmawia wydania takiego dokumentu, podstawą wykreślenia hipoteki może być również prawomocny wyrok sądu ustalający nieważność umowy kredytu.

Autorem artykułu jest adwokat Wojciech Nowak prowadzący kancelarią adwokacką w Bielsku-Białej.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W celu zapoznania się z innymi wpisami zapraszam na mój blog .