Samobójstwo we współczesnym prawie karnym

W dzisiejszych ustawach karnych odstąpiono od penalizacji czynu samobójczego. We współczesnych ustawodawstwach przestępstwa związane z samobójstwami są zamieszczane w rozdziałach dotyczących przestępstw przeciwko życiu. Obecnie tylko nieliczne kodeksy karne nie zawierają żadnych wzmianek na temat samobójstwa. Przykładowo są to kodeks belgijski, czy też
fiński. Warty podkreślenia jest natomiast fakt, że do większości kodeksów karnych włączono udział osób trzecich, które przyczyniają się do samobójstwa.
Oprócz namowy ustawodawstwa karne używają też zwrotów „nakłonić”, „spowodować”, „skłonić”, „pobudzić”, czy też „utwierdzić”34 Jak więc łatwo można zauważyć , ustawodawcy posługują się różnymi określeniami językowi na działanie sprawcy przestępstwa pomocy i namowy do samobójstwa.
Przestępstwa związane z samobójstwami mają charakter skutkowy. W różnych krajach skutek jest jednak pojmowany na różne sposoby. Skutkiem może być samo targnięcie się na życie (Polska, Rumunia, Bułgaria). Niektóre ustawodawstwa za skutek uznają śmierć (Holandia, Turcja).
Różnie kształtują się kary, przy udziale innych czynników. We Włoszech surowiej karze się osobę, która namawia nieletniego do samobójstwa, w dawnej Czechosłowacji ciąża była taką przesłanką podwyższonej karalności35.
Nie można jednak wykluczyć sytuacji, gdy przy próbie popełnienia samobójstwa, osoba, która targnęła się na własne życie dopuści się przestępstwa. Tak będzie w przypadku, gdy przy zamachu na własny żywot, zabije się inną osobę. Podobnie będzie też w sytuacji przestępstw popełnionych w trakcie przygotowywania samobójstwa (np. kradzież). W takich sytuacjach postępowanie karne przeciwko samobójcy, który popełnia te przestępstwa może zostać wszczęte, o ile przeżyje on próbę samobójczą. Należy w związku z tym rozróżnić brak karalności próby samobójczej od dokonania przestępstwa w trakcie przygotowań lub w czasie dokonania samobójstwa.
Przykładem ilustrującym poruszoną kwestię będzie próba samobójcza pewnego 29-letniego Rosjanina, który skoczył z dziewiątego piętra wieżowca tak niefortunnie, że spadł na 9-letnią dziewczynkę powodując ciężki uszczerbek na jej zdrowiu. Oboje przeżyli. Sąd w Omsku skazał niedoszłego samobójcę na grzywnę w wysokości 100 tys. rubli.36
Śmierć, w tym przypadku, oskarżonego jest ujemną (negatywną) przesłanką procesową.37 W takiej sytuacji, zgodnie z artykułem 17 Kodeksu postępowania karnego, nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza.
Polski kodeks karny w art. 151 mówi o osobie, która nakłania i pomaga popełnić samobójstwo. Obecny Kodeks Karny z 1997 utrzymał przestępstwo z poprzednich kodeksów z 1932 i 1969 r.
Słowacki kodeks karny w art. 154 wspomina o udziale w samobójstwie i stosuje wobec osoby zaangażowanej w ten czyn przestępny sankcję pozbawienia wolności.38
W Kanadzie od 1973 nastąpiła depenalizacja samobójstwa i podobnie jak w Polsce, karane są tylko osoby trzecie, które miały udział w targnięciu się na życie. Kanadyjska ustawa karna jest jednak bardziej restrykcyjna niżeli polska i tam górna kara wynosi 14 lat.
Francuski kodeks karny w artykule 223 – 13 również penalizuje namowę do samobójstwa, jednak wymienia również postać kwalifikowaną tego przestępstwa w sytuacji, gdy osoba, którą namawiano nie przekroczyła wieku 15 lat.
W Anglii samobójstwo przestało być przestępstwem dopiero w 1961 roku. W roku tym został wydany „Suicide Act”. Od tego czasu, podobnie jak na całym świecie karana jest pomoc i podżeganie.
Holenderski kodeks karny zwraca szczególną uwagę na dostarczanie środków, dzięki którym może nastąpić akt targnięcia się na własne życie osoby, której się pomaga.39
Niemiecki ustawodawca wprowadził w kodeksie karnym karę dla osoby,która przy samobójstwie zbiorowym przeżyła lub została odratowana. Nie jest żadną przesłanką uchylenia odpowiedzialności fakt, że osoba ta została nakłoniona do samobójstwa przez tę, która umarła.
Ciekawą kwestię porusza art. 115 szwajcarskiego kodeksu karnego, który warunkuje karalność osoby namawiającej do samobójstwa, jeżeli jest ono popełnione z pobudek egoistycznych. Jeżeli zaś samobójstwo popełnione zostało z motywem altruistycznym, karalność zostaje wyłączona 40
Kodeks prawa kanonicznego obecnie nie wyodrębnia samobójstwa jako osobnej kategorii grzechu. Umieszcza jednak samobójców w kategorii „innych grzeszników, którym nie można przyznać pogrzebu bez zgorszenia wiernych.
„Samobójstwo zaprzecza naturalnemu dążeniu istoty ludzkiej do zachowania i przedłużania swojego życia (…) Dobrowolne współdziałanie w samobójstwie jest sprzeczna z prawem moralnym”41. Poprzedni Kodeks Prawa kanonicznego poświęcał samobójcom trzy kanony – 1240, 1241, 2350. Wspomina się w nich o tym, że samobójcy nie chowa się na cmentarzu, a jeżeli przeżył, to jest wykluczony od spełniania prawnych aktów kościelnych. Kościół zaś uznał na Soborze Watykańskim II, że samobójstwo, podobnie zresztą jak zabójstwo, ludobójstwo, czy też eutanazja są czynami haniebnymi42.
Aktualnie Kościół rozróżnia samobójców ze względu na motywy popełnienia samobójstwa. W 2004 roku, świętej pamięci, Arcybiskup Życiński wydał „Dekret w sprawie liturgii pogrzebowej samobójców”, w którym pisze, że :

„Zmieniające się warunki kulturowe wymagają duszpasterskiej refleksji
i wrażliwości, aby Kościół mógł niezmiennie stanowić znak nadziei płynącej ze
zbawczych dzieł Jezusa Chrystusa. Bolesnym znakiem czasów staje się obecnie
rosnąca liczba osób cierpiących na depresję i decydujących się na odebranie
sobie życia. Różne środowiska reagują w różnorodny sposób na ich dramat.
Uwzględniając zróżnicowanie lokalnych praktyk przyjmowanych w liturgii
pogrzebowej samobójców, przypomina się, iż Kodeks Prawa Kanonicznego
określa ściśle, iż pogrzebu kościelnego winni być pozbawieni „jawni grzesznicy
[podkreślenie moje – P.P.], którym nie można przyznać pogrzebu bez publicznego
zgorszenia wiernych” (KPK 1184 § 1.3).
Nie ma żadnych podstaw, aby do kategorii „jawnych grzeszników” zaliczać
osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne czy stany depresji. W realizacji zasady
KPK nie można więc zacierać różnic między samobójstwem, które wynika z
programowego odrzucenia chrześcijańskich zasad życia, np. przez osobiste
związanie się z przestępczym środowiskiem alkoholików, narkomanów, etc.,
a samobójstwem, które stanowi wynik choroby psychicznej, depresji lub głębokich
stresów [podkreślenie moje – P.P.]. W pogrzebach osób należących do drugiej
z wymienionych grup nie należy wprowadzać żadnych modyfikacji liturgicznych,
gdy nie ma uzasadnionych podstaw, aby do konkretnej sytuacji odnosić pojęcie
„jawnych grzeszników”. Podobne praktyki stanowiłyby zaprzeczenie postawy
duszpasterskiej, raniąc właśnie te środowiska, którym potrzebne jest szczególne
współczucie i chrześcijańska solidarność. Kapłańskim obowiązkiem pozostaje
modlitewna więź z tymi, którzy załamali się ostatecznie w nierównych
zmaganiach z cywilizacją podporządkowaną bezdusznym zasadom sukcesu
i konsumpcji.
Zasady określone wyraźnie w prawie Kościoła należy respektować także
wtedy, gdy lokalna opinia środowiska usiłuje bronić zróżnicowania form rytu
pogrzebowego(…) W przypadkach takich nie wolno stawiać lokalnej tradycji nad
teologiczno-prawną oceną obecnej sytuacji kulturowej. Wspólnym zadaniem
duszpasterzy i katolików świeckich jest budowanie ewangelicznej kultury życia
inspirowanej współczuciem dla cierpienia bliźnich.43”

33 Lesiński B., Rozwadowski W., „Historia Prawa”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań 1981, s. 387
34 Hołyst B., „Suicydologia”, LexisNexis, Warszawa 2004 r., s. 110
35 Hołyst B., Tamże, s.111

36 http://wiadomosci.onet.pl/swiat/chcial-popelnic-samobojstwo-zaplaci-kare,1,3570586,wiadomosc.html
37 Gregorczyk T., Tylman J., „Polskie postępowanie karne”, LexisNexis Warszawa 2007, s. 188
38 Radecki W., „Nowy słowacki kodeks karny”, [dostępny: http://www.pk.gov.pl/upload_doc/000000032.pdf ]

39 Hołyst B., „ Samobójstwo – przypadek czy konieczność”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s.
118
40 Świda W. (red.), „Szwajcarski Kodeks karny”, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1960r.
41 Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994, s. 518
42 Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety,
deklaracje. Tekst polski, bp J. Grabliski, ks. E. Florkowski (red.), Poznań 1968, s. 557 – 558

43 Abp Życiński J. „Dekret w sprawie liturgii pogrzebowej samobójców”, [dostępny:]
http://kuria.lublin.pl/www/Pogrzeby_samobojcow