Śmierć spadkobiercy przed osobą, która sporządziła testament – co dzieje się z testamentem?

Testament jest jednym z najważniejszych dokumentów dotyczących rozporządzenia majątkiem na wypadek  śmierci. Często jednak pojawiają się pytania, co dzieje się w sytuacji, gdy osoba wskazana w testamencie jako spadkobierca umiera przed testatorem – czyli osobą, która sporządziła testament. Kwestia ta ma istotne znaczenie dla samego porządku dziedziczenia.

Spadkobierca testamentowy zmarł przed testatorem – co mówi prawo?
Skutki śmierci osoby powołanej w testamencie do spadku przed śmiercią testatora zależą od tego, czy w testamencie do spadku został powołany jeden czy też większa ilość spadkobierców. Co do zasady nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku.

Testament, w którym powołano jednego spadkobiercę.
Jeśli testator powołał w testamencie tylko jedną osobę, a ta zmarła przed nim to dzieci zmarłego spadkobiercy nie mogą dziedziczyć w jego miejsce. Co to oznacza w praktyce?
W takiej sytuacji spadek będzie dziedziczony na zasadach ogólnych, czyli zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia uregulowanym w kodeksie cywilnym.

Testament, w którym powołano kilku spadkobierców.
W przypadku, gdy testator powołał kilku spadkobierców, a jeden z nich nie dożył otwarcia spadku, zastosowanie może znaleźć instytucja przyrostu, o której mowa w art. 965 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli jeden ze spadkobierców testamentowych nie może lub nie chce przyjąć spadku, a testator nie postanowił inaczej, jego udział przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w odpowiednich częściach. Oznacza to, że udział zmarłego spadkobiercy zostaje rozdzielony pomiędzy pozostałych spadkobierców.
Przykład:
Jeśli testator powołał trzech spadkobierców do równych udziałów (po 1/3), a jeden z nich zmarł przed nim, pozostałym dwóm przypadnie po 1/2 udziału w spadku – o ile testament nie stanowi inaczej.

Jeżeli jednak testator zastrzegł inne zasady lub przewidział spadkobiercę zastępczego (podstawienie zwykłe), wówczas jego wola wyrażona w testamencie ma pierwszeństwo przed zastosowaniem przyrostu.

Podstawienie zwykłe – sposób na uniknięcie problemów
Przepisy kodeksu cywilnego umożliwiają powołanie w testamencie spadkobiercy "zapasowego" na wypadek niemożności lub niechęci dziedziczenia przez pierwotnego spadkobiercę. Takie rozwiązanie pozwala na zachowanie spójności i skuteczności testamentu nawet w przypadku nieprzewidzianych okoliczności.

Przykład :
„Powołuję do spadku mojego brata Jana Kowalskiego, a w razie gdyby nie mógł lub nie chciał dziedziczyć – moją siostrę Annę Kowalską.”

Podsumowanie

Śmierć osoby powołanej do spadku przed testatorem może prowadzić do istotnych skutków prawnych, w tym bezskuteczności powołania oraz zmiany kręgu spadkobierców. W przypadku testamentu z wieloma spadkobiercami możliwe jest zastosowanie instytucji przyrostu, jednak w każdej sytuacji zaleca się precyzyjne sformułowanie testamentu i – w razie potrzeby – skorzystanie z fachowej pomocy prawnej.