Tryb sądowy działu spadku

Tryb sądowy działu spadku pojawia się najczęściej wtedy, gdy nie ma wśród spadkobierców porozumienia co do sposobu dokonania działu oraz związanych z tym rozliczeń. Sąd rozstrzyga o dziale spadku w postępowaniu nieprocesowym. Przepisy szczególne regulujące to postępowanie znajdują się w art. od 680 do 689 Kodeksu postępowania cywilnego. Przedmiotowe postępowanie jest inicjowane stosownym wnioskiem, który skutecznie może jednak wnieść ograniczona grupa podmiotów. Pamiętać bowiem należy, że nie każdy, kto może być uczestnikiem postępowania działowego, może być jednocześnie jego wnioskodawcą. Zainicjować postępowanie o dział spadku mogą jedynie tzw. uczestnicy konieczni, a zatem tacy, bez których postępowanie nie może się toczyć. Należą do nich spadkobiercy oraz nabywcy spadku lub udziału spadkowego (nie mylić z nabywcą udziału w przedmiocie należącym do spadku). Natomiast krąg uczestników postępowania jest szerszy – można zaliczyć do niego m.in. zapisobierców czy też nabywców udziału w przedmiocie należącym do spadku.

Przepis art. 680 k.p.c. wskazuje, że we wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Moment otwarcia spadku bowiem nie doprowadza do ostatecznego nabycia spadku przez spadkobierców. Mają oni prawo spadek odrzucić, przyjąć go wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Dopiero postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza ostatecznie stwierdzają, kto jest spadkobiercą. Stanowią one zatem swoisty prejudykat postępowania o dział spadku, bez którego to postępowanie nie może się toczyć. Jeśli jednak spadkobiercy nie dopilnowali, aby nabycie spadku zostało stwierdzone przed sądem lub notariuszem, sąd działowy posiada kompetencję do wydania postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, gdyż pozwala mu na to art. 681 k.p.c. Istotnym jest, że takie odrębne postanowienie sąd wyda na samym początku postępowania działowego przed rozpoczęciem właściwego procedowania nad działem.