Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego – czy możliwy jest zwrot składki?

Kredytobiorcy, którzy kupując na kredyt mieszkanie lub dom nie dysponowali wymaganym przez bank wkładem własnym na odpowiednim poziomie byli, przy zawarciu umowy kredytowej, zobowiązywani przez bank do zawarcia ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i uiszczenia składki w wysokości  do kliku procent od niewniesionego wkładu. Często zdarzało się przy tym, że po pewnym okresie spłaty kredytobiorca był ponownie zobowiązywany do uiszczenia składki, dotyczyło to zwłaszcza osób, które zaciągnęły kredyt waloryzowany do kursu franka szwajcarskiego.

Czy wpłacone środki można odzyskać?

Aktualnie wielu kredytobiorców stara się odzyskać uiszczone składki i znacznej części się to udaje. Postanowienia umów kredytowych dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu uznawane są przez sądy za niedozwolone a wpłacone kwoty tytułem kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego podlegają zwrotowi jako świadczenie nienależne.

W wyroku z dnia 24 sierpnia 2012 r. Sąd Ochronny Konkurencji i Konsumentów uznał za  nieodpuszczalne ustanowienie obowiązku zwrotu Bankowi przez Kredytobiorcę kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,5% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy a wkładem faktycznie wniesionym oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji ubezpieczenia. Zdaniem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, skoro konsument nie jest stroną ani też uposażonym z umowy ubezpieczenia to powstaje sytuacja, w której nie odnosi on żadnych korzyści z tej umowy, zabezpieczającej wyłącznie interesy banku , ponosząc jednocześnie odpowiedzialność regresową z tego tytułu i w efekcie bank przerzuca na konsumentów ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej.

Także w wielu indywidualnych sprawach stanowisko o abuzywności postanowień umów kredytu dotyczących ubezpieczenia niskiego wkładu własnego wyrażał Prezes Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydając istotny dla sprawy pogląd prawny na podstawie art. 31d ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (np. stanowisko Prezesa Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 stycznia 2017 r. DDK-644-540/16/AS).

Co można zrobić by odzyskać pieniądze?

W celu odzyskania uiszczonych składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego można w pierwszej kolejności wezwać bank do zwrotu wpłaconych kwot, kierując do banku umotywowane, pisemne wezwanie .

Jeżeli bank odmówi dobrowolnego zwrotu środków pozostaje skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego . W pozwie kredytobiorca musi wskazać kwestionowane postanowienie umowy kredytu, na podstawie którego bank dokonywał poboru składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego i wykazać jego abuzywność tj. niedozwolony charakter.

Na podstawie art. 3851 Kodeksu Cywilnego postanowienia nie są wiążące dla kredytobiorcy (konsumenta), jeżeli:

• Nie zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem.

Postanowienie umowy jest uważane za nieuzgodnione indywidualnie, gdy kredytobiorca nie miał wpływu na jego treść. W przypadku umów kredytowych powszechne jest stosowanie przez banki gotowych wzorców, które są jedynie przedkładane do podpisu Klientom, zatem wykazanie tej przesłanki nie wymaga szczególnego dowodzenia.

• Nie dotyczą sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego są postanowieniami ubocznymi i nie dotyczą głównych świadczeń stron umowy kredytowej.

• Kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy.

W orzecznictwie wskazuje się, że postanowienia umów kredytowych dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego uznawane są za  sprzeczne z dobrymi obyczajami z następujących powodów:

1. konsument na podstawie treści  tych postanowień nie jest w stanie określić swoich praw i obowiązków wynikających z umowy ubezpieczenia,
2. pomimo iż kredytobiorcę obciążały koszty ubezpieczenia nie był on informowany zarówno o tym, kto jest beneficjentem ubezpieczenia jak i o możliwych roszczeniach regresowych ubezpieczyciela w stosunku do kredytobiorcy,
3. w sensie ekonomicznym stanowią przerzucenie kosztów ryzyka działalności banku na klienta,
4. stanowią wyraz nadużycia przez przedsiębiorcę przewagi kontraktowej – dyspropocja praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta,
5. kredytobiorca zobowiązany był ponieść koszt całości składki ubezpieczeniowej nawet w przypadku, gdy w okresie ubezpieczenia spłacił ubezpieczoną część kredytu – brak uprawnienia do żądania zwrotu części dokonanej wpłaty,
6. z postanowień nie wynikało w jaki sposób składka zostanie naliczona w przyszłości,
7. uprawniają bank w zasadzie do dowolnego przedłużania ochrony ubezpieczeniowej, w sytuacjach gdy umowa nie zawiera definicji wkładu własnego oraz nie wskazuje jaka kwota jest objęta ochroną wynikającą z ubezpieczenia.

Za  rażące naruszenie interesów konsumentów uznano z kolei to, iż kredytobiorca był zobligowany do uiszczania znaczących opłat związanych z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego. Konsument nie miał możliwości zweryfikowania zasadności wprowadzonych opłat oraz sposobu ich obliczenia. Takie postanowienia umowne niekorzystnie wpływają na sytuację finansową kredytobiorcy i jednocześnie jego kosztem przysparzają bankowi niczym nieuzasadnionych korzyści.

 

Dodatkowo w pozwie można zawrzeć wniosek o zobowiązanie banku oraz ubezpieczyciela do przedłożenia dokumentów, z których wynika, że dana umowa kredytu została objęta ochroną ubezpieczeniową z tytułu niskiego wkładu własnego i faktycznie pobrana od kredytobiorcy składka wpłynęła na konto ubezpieczyciela. Wysoce prawdopodobne jest, że realny koszt ubezpieczenia stanowił jedynie część kwoty, którą Bank pobrał od kredytobiorcy. W wyroku z dnia 15 stycznia 2015 r. (sygnatura akt I C 2273/14) Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia wskazał, że pozwany bank nie wykazał, że w ogóle zawarł przedmiotową umowę ubezpieczenia, w związku z tym Sąd uznał, że uiszczone składki stanowiły świadczenie nienależne bez potrzeby rozważania, czy umowa kredytu zawierała klauzule abuzywne .

Efekt

Postanowienia umowne uznane za niedozwolone nie wiążą konsumentów, w efekcie czego obciążenie kredytobiorcy kosztem tych składek należy uznać za pozbawione podstawy prawnej, a uiszczone składki podlegają zwrotowi jako świadczenie nienależne na podstawie art. 410 Kodeksu Cywilnego.

Termin przedawnienia

Stanowisko dotyczące terminu przedawnienia roszczenia z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia jest w orzecznictwie jednolite i nie uwzględnia stanowiska banków o okresowym charakterze roszczenia. Zwrot nienależnego świadczenia jest świadczeniem jednorazowym i należy stosować ogólny termin przedawnienia wyrażony w art. 118 Kodeksu Cywilnego.