Unieważnienie testamentu

Unieważnienie testamentu – ostatnia (ale czy ostateczna?) wola zmarłego… 

Testament jest jedną z ważniejszych instytucji prawa cywilnego. Ustanawia on bowiem porządek, według którego najbliżsi osoby zmarłej wchodzą w posiadanie jego majątku. Trzeba jednak na wstępie zaznaczyć, że „testament” rozumiany jest dwojako. Po pierwsze jest to czynność cywilnoprawna wyrażająca wolę osoby fizycznej, dotyczącą losów jego majątku na wypadek jej śmierci. Po drugie jest to dokument, regulujący porządek dziedziczenia. Doniosłość prawna dziedziczenia testamentowego wynika z faktu, że pojawia się tu wola zmarłego. Ma on bowiem prawo dokonać wyboru, komu przekaże swój majątek. Natomiast w przypadku braku ujawnienia woli w formie zgodnej z przepisami prawa spadkowego, rozporządzenie to zostanie dokonane na podstawie przepisów o dziedziczeniu ustawowym. Konsekwencją zdefiniowania testamentu jako czynności cywilnoprawnej jest fakt, że można go unieważnić, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub został sporządzony w celu obejścia przepisów . 

W jakich zatem sytuacjach można unieważnić testament. Analizując to zagadnienie należy zwrócić uwagę na art. 945 Kodeksu cywilnego. Aby czynność cywilnoprawna była ważna, wola jej dokonania musi zostać powzięta i wyrażona w sposób niewadliwy. Dotyczy to również testamentu. Oznacza to, że testament jest nieważny jeżeli zostanie sporządzony:

• W stanie braku świadomości lub swobody – należy tu zaznaczyć, że stan taki musi występować dokładnie w momencie składania oświadczenia woli, czyli sporządzania testamentu

• Pod wpływem błędu – czyli, gdy spadkodawca miał błędne rozeznanie, co do stanu faktycznego i wpłynęło to na treść oświadczenia woli

• Pod wpływem groźby – takiej, która bezpośrednio wpłynęła na sporządzenie testamentu konkretnej treści

Należy tu również podkreślić, że dokonanie oświadczenia woli w jednej z wymienionych sytuacji powoduje bezwzględną nieważność testamentu . Może się na nią jednak powołać każda osoba zainteresowana a sąd bierze pod uwagę taką okoliczność z urzędu. Została jednak ograniczona w czasie, do 3 lat od powzięciu informacji o takiej okoliczności i jednocześnie do 10 lat po otwarciu spadku.

Omawiając to zagadnienie trzeba również podkreślić, że czymś innym jest bezskuteczność testamentu. Może bowiem, dojść do sytuacji w której testament będzie ważny lecz nie będzie wywoływał skutków prawnych .

Ustawodawca przewidział tu również możliwość dokonania konwersji testamentu. Dotyczy to sytuacji, gdy testament został sporządzony niezgodnie z wymaganiami dotyczącymi formy testamentu. Można bowiem taki testament potraktować jako sporządzony w innej zgodnej z prawem formie.

Czemu ma służyć ta regulacja? Powoduje ona przede wszystkim, że nie zawsze wola spadkodawcy jest ostateczna. Instytucja unieważnienia testamentu ma przede wszystkim prowadzić do sprawiedliwości, eliminować sytuację w których poprzez zapis testamentowy wzbogaca się osoba, która po prostu na to nie zasłużyła. A co za tym idzie, bliscy spadkodawcy zostają pokrzywdzeni. Właśnie dlatego jest ona tak istotna i warto z niej korzystać w celu dochodzenia swoich praw.

                                                                                                                                 Adwokat Michał Olejnik