Upadłość konsumencka

Od kilku lat funkcjonuje w polskim systemie prawa możliwość ogłoszenia upadłości przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (zwane potocznie konsumentami). Celem tego typu postępowań jest umożliwienie umorzenia zobowiązań osoby, wobec której Sąd ogłosi upadłość (tzw. upadłego), i jeśli jest to możliwe zaspokojenie roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Umorzenie dotyczy nie wszystkich zobowiązań, ale m. in. tych niewykonanych w wyniku upłynnienia istniejącego majątku dłużnika. Postępowanie upadłościowe konsumenta jest zasadniczo jedynym sposobem na legalne oddłużenie i uzyskanie drugiej szansy na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Postępowanie to ma wiele zalet w postaci m. in.:

  1. braku obowiązku posiadania majątku o wartości niezbędnej do zaspokojeniu kosztów postępowania upadłościowego (koszty te będą tymczasowo pokrywane przez Skarb Państwa);
  2. bardzo niskiej opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości – 30 PLN;
  3. złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości na formularzu, czyli w uproszczonej i przygotowanej do wypełnienia formie. Dłużnik powinien przede wszystkim przygotować dokładną listę swojego majątku oraz zadłużenia;
  4. możliwości uzyskania kwoty o wysokości czynszu na okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy – z sumy uzyskanej ze sprzedaży mieszkania lub domu, w którym mieszkał dłużnik – jeżeli nie ma innej możliwości na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu.

Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Sąd także oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:

  1. w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika;
  2. ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono m. in. z powodu niewykonywania przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli, niezłożenia w terminie sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli, zatajenia osiągniętego przychodu lub nabytego składnika majątkowego, czy też ukrywania majątku lub dokonania czynności prawnej prawomocnie uznanej za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli;
  3. dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości – co do zasady dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości (termin ten nie dotyczy wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej);
  4. czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli;

chyba że przeprowadzenie postępowania upadłościowego konsumenta jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Sąd także oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli:

  1. w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi;
  2. dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Jeżeli upadły nie wskaże lub nie wyda syndykowi całego majątku, niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, Sąd, z urzędu albo na wniosek syndyka lub wierzyciela, po wysłuchaniu upadłego, syndyka, a w razie potrzeby także wierzycieli, umarza postępowanie, chyba że uchybienie przez upadłego ciążącym na nim obowiązkom nie jest istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Po ogłoszeniu upadłości i ustaleniu m. in. majątku dłużnika i jego możliwości zarobkowych, Sąd wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, w którym zostaje wskazane, w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania uznane na liście wierzytelności, niewykonane w toku postępowania na podstawie planów podziału, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości.

Po wykonaniu ostatecznego planu podziału majątku dłużnika, a gdy z uwagi na brak majątku upadłego plan podziału nie został sporządzony – po zatwierdzeniu listy wierzytelności, i po wysłuchaniu upadłego, syndyka i wierzycieli, Sąd ustala:

  1. plan spłaty wierzycieli albo
  2. umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Umarzając zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli sąd obciąża Skarb Państwa tymczasowo pokrytymi kosztami postępowania.

Po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli. Należy pamiętać, że

  1. zobowiązania powstałe po ogłoszeniu upadłości i niewykonane w toku postępowania uwzględnia się w planie spłaty wierzycieli w pełnej wysokości, przy czym ich spłata może być rozłożona na raty na czas nie dłuższy niż przewidziany na wykonanie planu spłaty wierzycieli;
  2. nie podlegają umorzeniu zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, jak również zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem oraz zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Na koniec należy wspomnieć, że prawo upadłościowe przewiduje także możliwość zawarcia układu przez upadłego, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele postępowania (czyli tak naprawdę wyższe niż w wyniku upadłości likwidacyjnej zaspokojenie wierzycieli i możliwością zachowania przez upadłego części majątku). Instytucja układu w upadłości pozwala na poszukiwanie alternatywnego rozwiązania bardzo trudnej sytuacji finansowej upadłego, kiedy istnieje potencjalna szansa na wyjście z kryzysu bez potrzeby likwidowania całego majątku dłużnika. Decydujący głos w zawarciu układu ma zgromadzenie wierzycieli, natomiast układ może zostać przyjęty wyłącznie na wniosek upadłego i za jego zgodą.