Władza rodzicielska nad małoletnim dzieckiem

Jak zostało wskazane w poprzednich artykułach, w przypadku gdy rozwodzący się małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, jednym z koniecznych elementów wyroku rozwodowego jest uregulowanie kwestii władzy rodzicielskiej (wyrok nie dotyczy dzieci jednego z małżonków z wcześniejszego związku). Ma to na celu kompleksowe i wyczerpujące rozstrzygnięcie w wyroku o całokształcie spraw rozpadającej się rodziny, a tym samym uniknięcie konfliktów na przyszłość. Wśród sposobów uregulowania władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi możliwe są:

• pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom;

• powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego z nich;

• ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców poprzez wydanie odpowiednich zarządzeń;

• zawieszenie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców;

• pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.

Po nowelizacji przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, która weszła w życie w sierpniu 2015 r., zasadą jest pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Dziecko po rozwodzie powinno bowiem jak najmniej odczuć skutki rozstania rodziców, ponieważ bez względu na rozwód, posiada ono prawo do wychowania przez oboje rodziców. W praktyce rozstrzygnięcie to oznacza, że rodzice wspólnie winni podejmować wszelkie decyzję dotyczące dziecka. Sąd ograniczy władzę rodzicielską jednemu z rodziców do określonych praw i obowiązków, tylko wówczas, gdy przemawia za tym dobro dziecka. Zatem, aby wnosić o takie rozstrzygnięcie w zakresie władzy rodzicielskiej, rodzic musi udowodnić, że interes dziecka za tym przemawia (np. skonfliktowanie stron uniemożliwiające wspólne podejmowanie decyzji, konieczność szczególnej opieki i troski nad dzieckiem z uwagi na chorobę, brak zainteresowania drugiego z rodziców nad dzieckiem itp.). W wyroku rozwodowym sąd wskaże wówczas do jakich praw i obowiązków ogranicza władzę rodzicielską drugiemu rodzicowi: np. współdecydowania o leczeniu, kierunku kształcenia, wyjazdach zagranicznych itp. Rodzic, który ma pełną władzę rodzicielską może wówczas samodzielnie decydować o pozostałych, niewymienionych kwestiach. W praktyce często zapadają rozstrzygnięcia, w którym sąd ogranicza się jedynie do wskazania, że drugi z rodziców “ma prawo do współdecydowania o istotnych sprawach w życiu dziecka”. Takie rozstrzygnięcie może w przyszłości stwarzać problemy interpretacyjne, a w konsekwencji prowadzić do nieporozumień.

Warto zatem zadbać o szczegółowe uregulowanie powyższej kwestii. Pozostałe rozstrzygnięcia w zakresie władzy rodzicielskiej zapadają stosunkowo rzadko (ograniczenie władzy rodzicielskiej przez wydanie odpowiednich zarządzeń, zawieszenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej). Dla ich zastosowania konieczne jest zaistnienie przesłanek określonych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej jest podstawą do zawieszenia władzy rodzicielskiej (np. choroba). Gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzic nadużywa władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbuje swe obowiązki względem dziecka, sąd pozbawi go władzy rodzicielskiej.

Na jakiej podstawie sąd orzeka w zakresie władzy rodzicielskiej? Jeśli żądania małżonków we wskazanym zakresie są zgodne, sąd z reguły przesłuchuje jednego świadka wskazanego przez małżonków i na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, wydaje stosowne rozstrzygnięcie. W przypadku gdy żądania stron są rozbieżne, sąd zasięga opinii biegłych, która - obok pozostałego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, jest podstawą rozstrzygnięcia.

Należy pamiętać, że wina w powstaniu rozkładu pożycia sama przez się nie powoduje pozbawienia małżonka władzy rodzicielskiej, jej zawieszenia lub ograniczenia.

Sąd w wyroku rozwodowym ustala również kontakty rodzica z dzieckiem – poprzez określenie dni i godzin, w których rodzic ma prawo do spotkań z dzieckiem. Regulując sposób kontaktów, sąd może określić miejsce kontaktów, jak również to, kto może w tych kontaktach uczestniczyć, a kto nie. Sąd władny jest także do ustanowienia kuratora do nadzoru nad sposobem wykonywania kontaktów – gdy wymaga tego dobro dziecka. Na zgodny wniosek stron, sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Należy pamiętać, że sąd nie jest związany wnioskami stron co do władzy rodzicielskiej i kontaktów. Nadto rozstrzygnięcia w omawianym zakresie mogą być po rozwodzie zmienione, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.