Wpływ upadłości konsumenckiej na wspólny majątek małżonków

Do niedawna w polskim systemie prawa występowała bardzo poważna luka prawna polegająca na nieprecyzyjnym uregulowaniu wpływu upadłości konsumenckiej jednego z małżonków na wspólny z drugim małżonkiem majątek. Prawo upadłościowe tę kwestie wyjaśniło tylko wobec małżonków, z których jeden ogłosił upadłość, jako przedsiębiorca – czyli jako osoba, która prowadziła we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Jeżeli chodzi o upadłego przedsiębiorcę, zgodnie z art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 Prawo upadłościowe („ Prawo upadłościowe ”), z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości , a jego podział jest niedopuszczalny. Małżonek upadłego przedsiębiorcy może jednak dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. W celu zabezpieczenia ukrywania majątku wspólnego ustawodawca ustanowił domniemanie, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa. Prawo przewiduje także wyjątek, a mianowicie do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W przypadku przedsiębiorcy, ustawodawca dawał i nadal daje prymat interesom wierzycieli, nawet kosztem interesu małżonka przedsiębiorcy. Przedsiębiorca bowiem ma podwyższony miernik staranności i dla ochrony majątku swojego współmałżonka powinien odpowiednio wcześniej zawrzeć umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową .

Co do zasady udziały małżonków w majątku wspólnym są równe (art. 43 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), wobec czego zgłoszona przez małżonka wierzytelność powinna odpowiadać połowie wartości majątku wspólnego. Nie jest wykluczona możliwość domagania się przez małżonka w zgłoszeniu wierzytelności ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym i zgłoszenia wierzytelności w wyższej wysokości niż połowa majątku wspólnego. Wierzytelności z tytułu udziału w majątku wspólnym zaspokajane są w kategorii drugiej – art. 342 ust. 1 pkt 4 Prawa upadłościowego.

Artykuł 4912 Prawa upadłościowego stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w niniejszym tytule (tj. w tytule V -  Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej) przepisy o postępowaniu upadłościowym stosuje się odpowiednio. Stosuje się odpowiednio, czyli dokładnie jak ? W celu wyjaśnienia wątpliwości dotyczącej wspólnego małżeńskiego majątku upadłego konsumenta potrzebna była uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2019 r. (sygn. akt: III CZP 7/19), w której zostało stwierdzone, że z dniem ogłoszenia upadłości małżonka, nieprowadzącego działalności gospodarczej (art. 4911 i nast. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe) pozostającego w ustroju wspólności majątkowej, między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny, którego podział nie jest dopuszczalny, wchodzi do masy upadłości. Co więcej, istnieje konieczność przekazania do masy upadłości całego dorobku małżonka upadłego powstałego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeśli w tym czasie doszłoby do powstania rozdzielności majątkowej m.in. w wyniku rozwodu. Zdaniem Sądu Najwyższego, za powyższą uchwałą stoi ochrona interesów wierzycieli, która wynika z nadrzędnego celu postępowania upadłościowego sformułowanego w art. 2 ust. 2 Prawa upadłościowego – „postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu”.