Zachowek a darowizna

Dzisiejszy artykuł dotyczy kolejnej istotnej kwestii, a mianowicie tego, czy i jaki wpływ na należny zachowek mają poczynione przez spadkodawcę za życia darowizny.

Aby wyliczyć należny zachowek, należy najpierw obliczyć tzw. substrat zachowku. Ustalenie substratu z kolei wymaga obliczenia czystej wartości spadku.

Czysta wartość spadku to tzw. czynny stan spadku (wartość wszystkich praw należących do spadku według ich stanu z chwili otwarcia spadku i według cen z chwili orzekania o zachowku) MINUS suma długów spadkowych (z pominięciem długów wynikających z zapisów i poleceń wskazanych w testamencie).

Na początku sprawdzamy zatem, czy i jakie aktywa wchodzą w skład spadku – pieniądze, ruchomości, nieruchomości, prawa majątkowe. Ich stan (kwotę pieniędzy, ilość ruchomości, nieruchomości) ustalamy biorąc pod uwagę chwilę śmierci spadkodawcy. Ich wartość będziemy oceniać według cen na chwilę orzekania o zachowku (wyrokowania przez sąd).

Następnie, od aktywów odejmujemy długi spadkowe – zobowiązania, pożyczki, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń wskazanych w testamencie.

Do ustalonej czystej wartości spadku doliczamy darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę . Co ważne:

• uwzględnieniu będą podlegały darowizny poczynione przez spadkodawcę zarówno na rzecz osób uprawnionych do zachowku, innych osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak i osób całkowicie obcych.
• Spadkodawca nie może wyłączyć określonych darowizn spod działania zasady doliczania. To oznacza, że nawet brak majątku spadkowego nie wyłącza możliwości dochodzenia zachowku, bo wówczas sama wartość dokonanych darowizn i zapisów windykacyjnych może stanowić podstawę obliczenia zachowku (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1964 roku, sygn. akt: I CR 691/63),
• Doliczenie do czystej wartości spadku nastąpi także wtedy, gdy przedmiot darowizny w chwili śmierci spadkodawcy już nie istnieje (np. podarowany samochód został zezłomowany) lub nie znajduje się w majątku obdarowanego (np. podarowany samochód został sprzedany przez obdarowanego),
• Doliczeniu do spadku ulegną także pieniądze wypłacone z rachunku bankowego spadkodawcy (zgodnie z wydaną przez niego dyspozycją na podstawie art. 56 ust. 1 ustawy Prawo bankowe). Wypłata ta, na podstawie pisemnego polecenia spadkodawcy, może zostać dokonana na rzecz: małżonka, wstępnego (np. rodziców, dziadków), zstępnego (dzieci, wnuki itp.) oraz rodzeństwa
• Do spadku zaliczamy zapisy windykacyjne, ale nie zapisy zwykłe.

WAŻNE: zasada jest taka, że do spadku doliczamy wszystkie darowizny dokonane za życia przez spadkodawcę. Ustawa przewiduje jednak wyjątki od tej zasady. I tak, przy obliczaniu zachowku, do spadku nie doliczamy:

Lp.	Rodzaj darowizny	Uwaga
1.	Drobne, zwyczajowe darowizny (np. z powodu ślubu, narodzin dziecka, ukończenia studiów)	bez względu na osobę obdarowanego i czas dokonania czynności prawnej –  istotne znaczenie ma tu tylko wartość przedmiotu darowizny;
2.	Darowizny dokonane przed więcej niż 10 laty wstecz od śmierci spadkodawcy	Mowa tu o darowiznach dokonanych przez spadkodawcę na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku
3.	Darowizny uczynione przez spadkodawcę w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych (dzieci, wnuków itp.).	Znajdzie to zastosowanie przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (dziecku, wnukowi itd.). Uwaga: nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego
4.	darowizny, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa	Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi

Zapamiętaj:

• darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku zostaną doliczone przy obliczaniu zachowku także wtedy, gdy doszło do nich w czasie wynoszącym więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku,
• wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku . Przykładowo, jeżeli przedmiotem darowizny był jeden samochód osobowy, to do spadku doliczymy wartość tego samochodu osobowego z dnia ustalania zachowku (orzekania przez sąd), a nie wartość samochodu z dnia dokonania darowizny,

UWAGA: Przy obliczaniu wartości spadku (po to, by ustalić wysokość zachowku) miarodajne są ceny rynkowe z chwili orzekania o zachowku (taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 26 marca 1985 roku, sygn. akt: III CZP 75/84).

Czy obdarowany może być zobowiązany do zapłaty zachowku?

Tak, jednak będzie mogło to mieć miejsce po spełnieniu się określonego warunku. Obdarowany będzie obowiązany do zapłaty zachowku tylko wtedy, jeżeli uprawniony do zachowku nie będzie mógł otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego.

Co ważne, przepisy przewidują granicę odpowiedzialności obdarowanego. Mianowicie, obdarowany jest obowiązany do zapłaty zachowku (w całości bądź jego uzupełnienia) tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. To oznacza, że przykładowo, jeżeli obdarowany otrzymał od spadkodawcy w darowiźnie nieruchomość o wartości 100.000 zł, to te 100.000 zł stanowi górną granicę odpowiedzialności obdarowanego za zachowek (nawet, jeżeli należny zachowek to kwota wyższa niż 100.000 zł).

Dodatkowe ograniczenie odpowiedzialności obdarowanego jest takie, że jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. A zatem przykładowo, jeżeli obdarowany otrzymał od spadkodawcy darowiznę o wartości 100.000 zł, a nadto zachowek należny temu obdarowanemu od spadkodawcy to 20.000 zł, to wówczas ten obdarowany będzie odpowiedzialny za zaspokojenie zachowku innego uprawnionego jedynie do kwoty 80.000 zł.

Co ważne, obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny . To oznacza, że jeżeli obdarowany otrzymał w darowiźnie samochód o wartości 15.000 zł, to może zaspokoić zachowek należny uprawnionemu do zachowku przekazując mu ten samochód, a nie tylko poprzez zapłatę uprawnionemu kwoty 15.000 zł w gotówce.

Jeżeli w dalszym ciągu kwestia zachowku nie jest jasna – zapraszam do kontaktu 🙂