Zachowek - jak liczyć?

Niejednokrotnie w praktyce spotykam się z przypadkami, w których spadkodawca pozostawił testament pomijając w nim najbliższą rodzinę – najczęściej dzieci, żonę. Podczas rozmów spotykam się pytaniami czy osoby takie mogą domagać się jakiejkolwiek zapłaty od spadkobiercy dla którego spadkodawca przeznaczył cały spadek.

Instytucja prawa spadkowego jaką jest zachowek znajduje swoje uregulowanie znajduje w treści art. 991 kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Wyżej wymienione osoby są jednak uprawnione do zachowku pod warunkiem, że byłyby w danym wypadku powołane do spadku z ustawy.

Roszczenie o zachowek to roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej. Jego wysokość to co do zasady 1/2 wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo uprawnionym jest małoletni zstępny spadkodawcy wówczas wysokość zachowku stanowi równowartość 2/3 wartości udziału , jaki przypadłby mu w spadku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.

Przykład:

Spadkodawca pozostawił testament. Pominął w nim jedyną córkę oraz małżonkę, która dziedziczyłaby z ustawy (w przypadku braku testamentu). Córka nie jest trwale niezdolna do pracy jak również nie jest osobą małoletnią. Gdyby dziedziczyła z ustawy (brak testamentu) przysługiwałby jej udział w wysokości ½ majątku spadkowego. Zgodnie z treścią przytoczonego wyżej 991 k.c. (regulującego instytucję zachowku) zstępnemu (córce) przysługuje - połowa wartości udziału, który przysługiwałby jej w przypadku gdyby dziedziczyła. Wobec czego przysługuje jej ½ z ½ udziału spadkowego czyli ¼.