Zrzeczenie się dziedziczenia – kiedy warto z niego skorzystać?

Na wstępie należy zaznaczyć, że dziedziczenia można się zrzec tylko za życia przyszłego spadkodawcy. Przyszły spadkobierca powinien w tym celu zawrzeć umowę ze spadkodawcą w formie aktu notarialnego.

W efekcie zrzeczenia się dziedziczenia spadkobiercę traktuję się tak jakby nie dożył otwarcia spadku, ale skutki tego uznania są znacznie dalej idące niż skutki odrzucenia spadku. Ucięte zostają tutaj bowiem także wszelkie inne związki prawne, które spadkobierca może mieć ze spadkiem.

Podstawową konsekwencją zrzeczenia się dziedziczenia jest przerwanie łańcucha sukcesji w ramach porządku dziedziczenia po danym spadkobiercy. Oznacza to, że udział spadkowy, który przypadałby spadkobiercy nie przechodzi na jego zstępnych (potomków) i wraz zawarciem umowy przez pierwotnego spadkobiercę także oni tracą wszelkie uprawnienia i obowiązki związane ze spadkiem. Między innymi nie przysługuje im już zachowek. Następcy prawni spadkobiercy nie muszą już także odrzucać spadku. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, w której spadkodawca miał nieudokumentowane długi, a do grona spadkobierców należą małoletni. Aby móc odrzucić spadek w imieniu małoletniego konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w jego imieniu. Sąd bada tutaj czy odrzucenie spadku jest dla małoletniego korzystne z punktu widzenia jego interesów majątkowych i jeśli długi spadkodawcy będą nieudokumentowane – może nie wyrazić takiej zgody. Brak zgody sądu może stanowić duży problem dla rodziców, których dziecko będzie musiało przyjąć spadek wraz z długami. Natomiast przy zrzeczeniu się dziedziczenia problem ten w ogóle się nie pojawi.

Ważny dla spadkobiercy jest także ten skutek umowy zrzeczenia się dziedziczenia, że wierzyciel spadkobiercy nie może żądać uznania tej umowy za bezskuteczną na podstawie przepisów o skardze pauliańskiej, a także nie można tutaj zastosować instytucji uznania za bezskuteczne odrzucenia spadku na podstawie art. 1024 k.c. Przy zrzeczeniu się dziedziczenia wierzyciel spadkobiercy nie może także skierować do komornika wniosku o zajęcie prawa majątkowego wynikającego z roszczenia o zapłatę zachowku, o który spadkobierca sam nie wystąpił. Z punktu widzenia spadkobiercy - dłużnika stanowi to przewagę zrzeczenia się dziedziczenia nad testamentem.

Skarga pauliańska jest to powództwo, w którym wierzyciel może żądać uznania danej czynności prawnej dłużnika (np. umowa darowizny) za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli na skutek tej czynności doszło do jego pokrzywdzenia (dłużnik stał się niewypłacalny).

Natomiast zgodnie z art. 1024 k.c . jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.

Wymienionych środków dochodzenia roszczeń nie można zastosować w stosunku do spadkobiercy, który zrzekł się dziedziczenia.

W związku z powyższym, instytucja zrzeczenia się dziedziczenia może okazać się korzystna dla zainteresowanych stron m.in. w następujących sytuacjach:

a) Spadkodawca umówił się z przyszłymi spadkobiercami co do tego jak ma wyglądać dziedziczenie po nim. Spadkobierca chcąc uniknąć formalności związanych z odrzuceniem spadku, a także możliwych konfliktów z innymi spadkobiercami np. o zachowek, decyduje się zrzec spadku otrzymując od spadkodawcy darowiznę. W ten sposób wszelkie sprawy spadkowe zostają uporządkowane jeszcze za życia spadkodawcy i zminimalizowane jest ryzyko przyszłych konfliktów rodzinnych .

b) Spadkodawca ma długi, które z pewnością przekroczą wartość majątku, który pozostawi on w spadku swoim spadkobiercom. Spadkobierca chcąc zaoszczędzić pozostałym członkom swojej rodziny (jego następcom prawnym) konieczności składania oświadczeń o odrzuceniu spadku decyduje się zrzec spadku. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, w której następni w kolejności spadkobiercy są małoletni, ubezwłasnowolnieni albo nieznane jest ich miejsce pobytu. Odrzucenie spadku przez tych spadkobierców może być bowiem bardzo utrudnione, a nawet może okazać się niemożliwe.

c) Spadkobierca ma długi i chce uniknąć sytuacji, w której wierzyciel zaspokoi swoje roszczenia z  majątku wchodzącego w skład spadku. Do zaspokojenia wierzytelności może dojść niezależnie od tego czy spadkobierca odrzucił spadek czy też został pominięty przy dziedziczeniu testamentowym. Spadkobierca chcąc uniknąć sytuacji, w której jego problemy majątkowe uszczuplą majątek rodzinny decyduje się zrzec spadku.

Przedstawione sytuacje z pewnością nie wyczerpały katalogu wszystkich możliwych stanów faktycznych, w których  zrzeczenia się dziedziczenia może się okazać korzystne. Niewątpliwie natomiast każdy kto dba o swoje przyszłe interesy majątkowe powinien chociaż przelotnie rozważyć zalety i wady takiego rozwiązania.

Na zakończenie warto dodać, że przy wspólnym działaniu spadkodawcy i spadkobiercy możliwe jest uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia. Należy w tym celu zawrzeć umowę uchylenia zrzeczenia się dziedziczenia w formie aktu notarialnego.

Jeżeli mają Państwo pytania dotyczące poruszonych w niniejszym wpisie zagadnień, to zapraszam do kontaktu: tel. 601 563 996.

Adw. Tomasz R. Weigt